Neem je grootje in de maling, het was ooit een gewone reactie op een al te sterk verhaal. Uiting van enig wantrouwen, of gezond verstand, het is maar hoe je het etiketteert.
Met dat gezonde verstand is het tegenwoordig slecht gesteld, zo lijkt het als je merkt hoeveel mensen in een hele zwik rare complottheorieën gelooft. Zo heftig dat het in het openbare leven tot opstootjes en nare bedreigingen leidt.
Relativering is op zijn plaats. Ook vroeger tierde bijgeloof welig. Wel eens gehoord van de Protocollen van de Wijzen van Sion? Dat was in de 19e eeuw, je weet wel, de eeuw van de ontluikende wetenschap en het vooruitgangsgeloof. Maar ook van wilde complottheorieën, smakelijk beschreven in de roman De begraafplaats van Praag van Umberto Eco. Eeuwen daarvóór werden mensen (vooral vrouwen) verbrand op grond van onzinnige beschuldigingen, gebaseerd op allerlei ideeën die je goed zou kunnen vergelijken met complottheorieën.
Maar de zogeheten sociale media, of op zijn Engels, social media of kortweg socials, het is net als glibberige marketing-theorieën per slot een Amerikaanse uitvinding, schijnen de verspreiding van complottheorieën zeer te hebben bevorderd. We zijn terechtgekomen in een draaikolk (oude betekenis van maling) van rare ideeën. In onvaste tijden hebben we behoefte aan houvast. En de kerken, die bronnen van weer andere vreemde ideeën (ooit van het paradijs gehoord? van zondeval?), hebben met hun goden en heiligen aan gezag ingeboet.
Dus die Protocollen worden weer tevoorschijn getoverd en de 'elite' heeft het altijd gedaan, en 'we' worden in de maling genomen.
Tijd voor tegengas.
Bij Uitgeverij Blauw Gras (deel van Singel 262) verscheen Complot, de spannendste samenzweringstheorieën (en zijn ze waar?) van Jan Paul Schutten.
Om met een spoiler in huis te vallen: nee.
Maar zo makkelijk maakt de auteur er zich niet van af.
En zo makkelijk komt de lezer er ook niet van af.
Om te beginnen is er geen inhoudsopgave. We zijn verplicht om van start naar eind te lezen, óf te bladeren om iets van onze gading te vinden, daarbij geholpen door kopregeltjes als platte-aardedenkers, mensen op de maan?, 11 september 2001, UFO's en UAP's, klimaatverandering, big oil, de wereldheerschappij van de elite en covid-19. We gaan van 'dossier' naar 'dossier'. Telkens eerst een beschrijving van het complot, dan argumenten voor en tegen en een 'slotoordeel'. Daartussen hoofdstukjes als 'Denkfouten die we allemaal maken' en 'Hoe je door leugens heen kunt prikken' en soms een 'kort complot', zoals (p. 132-133) 'Het is wit, het zweeft door de lucht en het bestuurt de wereld' (de chemtrails) en (p. 178-179) 'Pizzagate' (Comet Ping Pong).
Lekker onoverzichtelijk dus. Is dat erg?
Eigenlijk niet. Net als in een verhaal is het niet erg om van begin tot eind te lezen, er zit een zekere opbouw in. De auteur verwijst soms naar wat we al eerder tegenkwamen.
En hij brengt de argumenten grondig en overtuigend, zonder dat het saai wordt. Soms laat hij niet-bestaande experts aan het woord, in plaats van argumenten. Achterin staat netjes vermeld dat iemand als 'Marion Oetker' (p. 169) niet bestaat, om een voorbeeld te noemen uit het 'dossier' Covid-19, en het is de vraag of dat voor jonge lezers werkt, want hij had dan net zo goed het vraag-antwoord-model kunnen hanteren dat hij bijvoorbeeld op p. 151 gebruikt:
Hoe groot is de kans dat er een complot van de elite is om de macht te grijpen in de hele wereld?
Klein.
Hoe klein?
Even klein als de kans dat Taylor Swift, Donald Trump en Greta Thunberg samen een geheim plan hebben om Disneyland aan te vallen en te veroveren.
Waarom geloven mensen dan toch in de complottheorie van de elite?
Je raadt hem al: omdat ze de regering wantrouwen. En natuurlijk vooral ook door de valse berichten op social media. Maar waarom nog meer?
Veel mensen voelen zich niet gehoord door de politici. Ze hebben het gevoel dat die alleen maar dingen doen die hunzelf goed uitkomen. Daarom hebben veel mensen het idee dat veel beslissingen in het geheim worden genomen.
Ook als je geen complotdenker bent, weet je dat geld en macht oneerlijk verdeeld zijn in de wereld. De rijkste 1 procent van de wereld heeft twee derde van alle rijkdom vergaard die er sinds 2020 bij is gekomen. En geld en macht gaan vaak hand in hand.
Zoals je hiervoor hebt gelezen, zijn er geheime organisaties. En er zijn bijeenkomsten waar mensen in het geheim zakendoen. Hun macht strekt alleen lang niet zo ver als de complotdenkers beweren.
Een realistisch antwoord, dat tot mijn genoegen toont dat we een opvatting delen, namelijk dat de verdeling van rijkdom 'oneerlijk' is. Dat is geen feit, maar een mening, een opvatting. De ware plutocraat zal immers vinden dat deze verdeling volstrekt eerlijk is: rijkdom komt toe aan wie het best in staat is rijkdom te vergaren, à la Dagobert Duck (en wie weet Donald Trump c.q. Vladimir Poetin en andere maffiosi). (En lees ook De bovenbazen van Marten Toonder.)
Eerlijk delen is een concept dat daar niet bij past. Van machtsmisbruik heeft de ware plutocraat nog nooit gehoord, of hij vindt het gerechtvaardigd.
Een leuke bonusbijdrage is 'Een complottheorie over jou?' (p. 189), wat je daarvoor moet doen:
1. Richt een genootschap met allerlei machthebbers op.
2. Word multimiljardair.
3. Bemoei je met de wereld.
4. Geef veel geld weg.
5. Ga naar bijeenkomsten waar weinig mensen worden toegelaten.
6. Hou je bezig met dingen die niemand snapt.
7. Al het bovenstaande tegelijk.
Wordt uiteraard toegelicht.
Een heel geslaagd boek! Hopelijk bereikt het veel lezers, van pakweg 10 tot 100 jaar. Het is zo toegankelijk geschreven dat ook (bijvoorbeeld) mbo-leerlingen met een andere moedertaal ermee overweg kunnen, en de illustraties van Koen Aelterman helpen daarbij. Het omslagontwerp van Jelle Post mag er ook zijn.
Schutten, Jan Paul. Complot, de spannendste samenzweringstheorieën (en zijn ze waar?). Blauw Gras, 2025. ISBN 978 94 933 7417 1, 192 p.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten