Dodo's

Bijzonder aan de buitenkant van De lijst van Violet Sopjes is de achterkant. De flaptekst, zoals de tekst op de achterkant nog steeds wel wordt genoemd, en de drie aanbevelingen, citaten uit recensies.

 

 

Is dit 'een bijzonder en grappig verhaal over een meisje dat de dingen lekker net een beetje anders doet'? Hm. Of 'een even komisch als ontroerend portret van een kwetsbaar (bwûhh) 'meisje'? 'Vertellersvakwerk'? Hangt er van af wie je tot verteller benoemt, Violet of de auteur, David Vlietstra. Beiden hebben op hun eigen manier een prestatie geleverd. En nee, David Vlietstra is geen debutant, maar dit boek verschilt wel behoorlijk van wat hij voordien afleverde.
 
Wat de flaptekst in ieder geval niet doet is de intrige (vooral die 'verrassende wending', flaptekst) verraden en dat is te prijzen. Dat is ook een bekende recensentenopgave: je wil een serieuze bespreking maar een verrassende wending of de afloop verborgen houden, om de lol voor toekomstige lezers niet te bederven.
 
Verteller van dienst is Violet Sopjes, een meisje van elf jaar. Ze heeft van Ingeborg een opdracht: ontmoetingen met klasgenoten beschrijven. Wie Ingeborg is en vanwaar die opdracht blijft voor ons lezers aanvankelijk in het duister. Die beschrijvingen zijn heel levendig en bevatten veel details, die op het laatst wat exuberant worden en als we zover zijn dat Muze in haar eentje blijkt te wonen en ze met Nonet in een stal verborgen dodo's terechtkomt krijgen we als lezer natuurlijk argwaan. 

 

Violet heeft een lieve moeder.

 

Het was mijn eigen schuld. Ik had Ennie zelf door mijn vingers laten glippen. Ik had het afgelopen jaar alles door mijn vingers laten glippen.

Mijn moeder was op mijn bureaustoel gaan zitten en ze keek naar me toen mijn kin begin te trillen. Mijn ogen werden vochtig en er sijpelde waterig snot uit mijn neus op mijn bovenlip. En toen deed mijn moeder wat ik op dat moment precies even nodig had. Ze spreidde haar armen, net als vroeger, toen we 'wie komt er in mijn huisje' speelden. Dankbaar liep ik naar haar toe en voor het eerst sinds lange tijd kroop ik bij haar op schoot, ook al was ik daar nu veel te groot voor. Mijn moeder sloeg haar armen om me heen en mijn hele lichaam begon te schokken.

Ik huilde en huilde, minutenlang. Er kwamen tranen en snot op mijn moeders blouse, maar dat maakte haar niets uit. Ze hield me vast en aaide mijn haar. Ik wilde voor altijd zo blijven zitten.

'Ik... kan toch niet... mijn hele leven... in mijn kamer blijven?' snikte ik tussen allemaal schokkerige ademhalingen door.

 

Hoe dit precies zit en uiteindelijk afloopt? Lees daarvoor het boek. Nee, Ingeborg is niet haar moeder maar een therapeut, zo blijkt later.

Die passage hierboven zit tegen het eind van het verhaal en inmiddels zijn we als lezer als het goed is geheel ingepakt en hebben het ongeloof over zo'n vaardig schrijvend elfjarig meisje geheel overboord gezet, een voorbeeld van willing suspense of disbelief. Het verhaal had er niet mee moeten beginnen. Nou ja, verhaal: dit is eigenlijk een bundeltje verhalen in een verhaal. En dat bundeltje doet het 'm, hoe ontroerend het einde ook is.

Mooi werk.

Met illustraties die heel stijlvast en soms grappig zijn, maar eigenlijk overbodig. 

De auteur won met dit boek in 2025 een Zilveren Griffel. Die gun ik hem van harte.

 

 

 

Vlietstra, David. De lijst van Violet Sopjes. Met illustraties van Yoko Heiligers. Gottmer, 2024. ISBN 978 90 257 7870 3, 224 p.   

Net niet heilig

Auteur en vertaler Henrieke Herber stopt in Jan Terlouw en de kinderen van Katoren haar bewondering voor Jan Terlouw (1931-2025) niet onder stoelen of banken. Dat is jammer. Temeer omdat Jan Terlouw bij leven officieel niet zoveel ophad met persoonsverheerlijking, wat uit dit boekje ironisch genoeg duidelijk blijkt. Maar wellicht was dat schijn: de oppassende domineeszoon vond dat het over de zaak moest gaan en niet over de persoon, maar intussen zei hij vrijwel nooit nee tegen medewerking aan een artikel of boek over hem, zoals dat van Joep Boerboom (Jan Terlouw, jeugdboekenheld op het Binnenhof, 2016). Ook Henrieke Herber was van harte welkom en sprak veelvuldig met hem de laatste twee maanden voor zijn dood. 'Hij vertelde, gul en gepassioneerd.'

 

Het is een aardig boekje geworden, gelukkig nog net geen hagiografie. Dat komt doordat Henrieke Herber veel auteurs heeft opgezocht die iets met de boeken van Jan Terlouw hadden: de 'kinderen van Katoren'. Hun relazen plus die van 'lezers uit het land' (brrr) leveren een beeld van een auteur die vooral voor de boodschappen ging, hetgeen ook blijkt uit zijn ontboezeming tegenover Henrieke: 'In een verhaal kun je kinderen zoveel meegeven.’ Intussen waren zijn intriges knap genoeg om jonge lezers blijvend te boeien.

Aan experimenteren met taal en stijl deed hij niet, wat door diverse 'kinderen van Katoren', zelf auteur, werd opgemerkt. Hij deed het met één vertelstijl, die beviel hem kennelijk en had vast ook te maken met dat hij graag voorlas. Die stijl was die van een anonieme maar betrokken verteller, beknopt, puntig, soms wat houterig maar soms ook met originele beeldspraak, zoals in Gevangenis met een open deur over het personage tante Dien:

 

Ze had een rechtvaardige jurk aan en ze rook naar boenwas en pepermuntjes.

 

Zou zomaar een echo van zijn eigen tante Gerdientje geweest kunnen zijn. En dat je dit verband kunt halen uit dit boek van Henrieke Herber (p. 16 en 57), dat is toch mooi. En die rechtvaardige jurk, welke volwassen lezer heeft daarbij niet meteen een beeld? Dankjewel, Jan.

 

 

Herber, Henrieke. Jan Terlouw en de kinderen van Katoren. Brooklyn 2025. ISBN 978 94 9275 476 9, 96 p.   

Contentmarketeer

Een echt bibberwoord, dat meteen oprecht afgrijzen oproept: contentmarketeer. Een lichtpuntje: het staat er bij Natuur en Milieu tenminste in een spelling volgens het Groene Boekje, de officiële Nederlandse spelling. De marketenters zelf (Mark de Jongh en Naomi Jansen) zouden wellicht content marketeer hebben geschreven, dat past bij de afkomst van het woord uit de taal van het land waar iedereen alles en iedereen aan iedereen tracht te verkopen en waar dit inderdaad de correcte spelling zou zijn.

Content betekent in die taal inhoud, zoals in de vraag, wat is de inhoud van die fles, what is the content of that bottle, met dezelfde dubbele betekenis: de maat of de aard van de inhoud.

Of, wat is de inhoud van dat boek, what is the content of that book, en zie in een willekeurige goede dictionary (bijvoorbeeld Cambridge of Merriam-Webster) dat het begrip content nog aardig wat kanten op kan, want net als inhoud kan het zowel staan voor de letterlijke inhoud van een boek als voor de ideeën die er in verwoord staan. En daarnaast kan content bovendien nog tevreden of tevreden stellen betekenen. I am very content to conclude that content is a quite ambiguous word.

 

Marketeer, ja, dat snapt iedereen, die staat op een markt (een market) en tracht iets te verkopen. Die doet aan verkoop, pardon sales, maar dat is voor een sjieke organisatie veel te ordinair, daar heet het marketing. Zulke woorden tonen meteen wel de soepelheid van de Engelse taal...

Hoe breng je wat je te melden hebt zo goed mogelijk over het voetlicht. Dat zoveel mogelijk mensen het opmerken, begrijpen en misschien zelfs iets gaan doen. Al was het maar lid worden. Daartoe worden, jawel, marketingtools ingezet. Of marketing tools, daar wil ik vanaf wezen.

 

Nou, de twee contentmarketeers van Natuur en Milieu hebben hun best gedaan, dat kun je zien aan de website.

De vernieuwde website past naadloos bij onze missie: werken aan een schone, gezonde en groene samenleving. En dat begint, heel praktisch, bij een site waar iedereen welkom is.

 

Juist ja. 

 

Gezonde lucht, schoon water, een vruchtbare bodem en groene omgeving om in te leven. Dat is allang niet vanzelfsprekend meer. Daarom zet Natuur & Milieu alles op alles om dit te realiseren. Voor nu en later. Voor iedereen. We brengen daarvoor mensen, bedrijven en overheden in beweging met concrete oplossingen, effectief beleid en inspirerende voorbeelden. Zo laten we zien dat het kán.

 

Zie je de korte zinnetjes, met zo min mogelijk bijzinnen? Soms heel kort, elliptisch: Voor nu en later. Voor iedereen. 

 

Het werkt vast wel, maar het probleem van deze stijl is dat zowat álle organisaties die iets moois met ons voor hebben die gebruiken als ze eenmaal door de wastrommel van onze contentmarketeers zijn gegaan. Daardoor lijken al zulk soort boodschappen op elkaar en helaas ook op heel veel reclameteksten. D'66 wast witter (verkiezingen naderen). OVpay met de nieuwe OV-pas 'is helemaal klaar voor de toekomst - en jij dus ook'. Jij ja. Ja hoor... En zo verder, de voorbeelden komen dagelijks langs. Stop maar.

In sneltreinvaart kroop de plant aan land

Om precies te zijn in 6 bladzijden - van de 32 bladzijden die Casper en Rik van der Kooi gebruiken om na de titelpagina, colofon en inhoudsopgave te beschrijven hoe de plant aan land kroop.

Het boek De plant die aan land kroop bevat geen tijdlijn. Jammer, want het leven deed er aanzienlijk langer over om aan land te komen dan vervolgens zich over dat land te verspreiden. Althans, volgens wat we tot nu toe weten of vermoeden.

Zie bijvoorbeeld dit mooie plaatje, ontleend aan Wikiwijs:

 

 

We kunnen er een miljoen of wat jaar naast zitten, maar er zit dus zo'n 1,5 miljard jaar tussen de eerste eenvoudige planten en de eerste landplanten, en pakweg een half miljard jaar tussen die eerste landplanten en nu. Waarvan ze er zo'n tweehonderdduizend jaar moesten delen met homo sapiens, wat heel lang goed ging.

 

 

 

Het zou kunnen zijn dat illustrator Rik zich niet geïnspireerd voelde tot meer pagina's oersoep of 'kale vlakte' dan die op p. 8 en 9, zich al meer senang voelde bij de daaropvolgende wieren en blij was dat hij op p. 12-13 de eerste planten op land mocht tekenen.

Met zijn illustraties is verder niets mis, tegelijk expressief en feitelijk.

 

 

Wat dat betreft hebben de broers mooi samengewerkt.

Voor de tekst moet je wel wat basisschooljaren leesles hebben gehad. Evolutie, bladgroenkorrels, kooldioxide, suikers, fotosynthese, organismen, kraamkamers, vitamines, mineralen, lagune, rizoïden, structuren, voortplantingsorganen, voortplantingscellen, bevruchting, segmenten, fossielen, doorgekweekt (veredeld), mimicry ... tot en met onderzoeksveld op p. 38. Dat had Midas Dekkers er vast beter van afgebracht dan Riks geleerde broer Casper.

 

 

Hier en daar ging de samenwerking iets minder soepel, lijkt het. Op de vier bladzijden besteed aan 'Levenscyclus van een boom uit zaad' en 'Verspreiding van zaden' figureert op p. 23 een plaatje van een piepkleine eik (en nog een eikel) terwijl in de tekst op zeker moment klaproos en kastanje genoemd worden. Die eik komt dan wel op de volgende bladzijde, waar ook esdoorn, paardenbloem (pluisjes) en distel genoemd worden en inderdaad wat typische esdoornhelikoptertjes over de bladzij fladderen, net als een klit, maar bijvoorbeeld ook een walnoot en een dennenappel. De zaden zijn hier meer versiering dan toelichting en mutatis mutandis geldt dat ook voor de bloemen van orchideeën (p. 34-35, wel mooi gedaan) en sommige andere bladzijden. Waarom het zo bijzonder is dat er een- en tweezaadlobbigen zijn wordt ook niet echt duidelijk. Waren de eenzaadlobbigen er eerder? Wordt niet vermeld.

 

Helaas lopen de twee broers hier en daar ook in de val van reden en oorzaak, of, milder, het idee dat omdat en doordat hetzelfde betekenen. Zie bijvoorbeeld p. 39:

 

De onderzoekers vonden dat witte klaver in de stad minder bittere smaakstoffen aanmaakt dan plantjes van het platteland. Dit is waarschijnlijk ontstaan omdat in de stad minder beestjes zijn die de blaadjes opeten,

 

Nee, doordat... 

 

De twee broers hebben een mooi boek gemaakt, met vooral mooie illustraties, maar het had nog mooier en beter kunnen zijn. Wie weet raakt het een jonge lezer toch genoeg om zich verder in planten te verdiepen. Het boek Briljante planten zou hem of haar verder kunnen inleiden.

 

 

Kooi, Casper van der, en Rik van der Kooi. De plant die aan land kroop. Hoe alle leven vanuit de plantenwereld is ontstaan. Lemniscaat, 2025. ISBN 978 90 477 1583 2, 42 p.    

 

NB. Helaas klopt de ondertitel niet, want 'hoe alle leven uit de plantenwereld is ontstaan', dat wordt nergens verklaard. Uitgeversfoutje? In de tekst wordt er niet over gerept, de broers kan het niet aangerekend worden.

NB2. Excuses aan boekverzorger Marc Suvaal en illustrator Rik van der Kooi voor de niet 100% secure weergave van de bladzijden hierboven, ze waren net iets te breed voor de scanner en wilden niet platliggen voor de foto.

 

Onderwijsgedichten

Het woord onderwijsgedichten is dubbelzinnig: gedichten voor in het onderwijs of over het onderwijs? Inleidingen en poëzie tonen: hier gaat het om gedichten over het onderwijs, in de 878 bladzijden tellende bundel Er hangt iets van lente in de klas, Nederlandstalige onderwijsgedichten vanaf de dertiende eeuw tot nu. Het zijn er 'zo'n 950' (p. 16, de samenstellers waren de tel even kwijt), met 'hertalingen' tot ergens eind 17e eeuw, het laatste hertaalde gedicht is 'Aan de stoel van een schoolmeester te Bolsward', dichter onbekend:

 

Tyzel-hoofden, toorn bedwingen

  Spijt verkroppen,

  Bijster koppen,

Wirrewerren, Oor-getuyt,

Zinne-dwelmen, Raasgeluyt,

Suizebollen,

Kasterkrollen,

Geestequellen,

Moed ontstellen,

Vaegvyers-hell' en

Dan nog duizent zulk geveert

Plaagt hem die een school regeert. 

 

Hertaling nodig? Zie p. 97.

Het daaropvolgende vers, van Betje Wolff en Aagje Deken, wordt niet meer hertaald.

 

Lieve Moeder, 'k ben zo bly

  'k zal nu haast, een ambagt leeren

 

en nog 62 regels voort. Ze heten zo geestig te zijn, Betje en Aagje, maar dat geldt niet voor deze acht coupletten over 'De braave jongen', vast niet ironisch bedoeld.

 

Het eerste gedicht is van Diederic van Assenede (13e eeuw), met een mooi staaltje opkomen voor de vrouw, in 'Floris ende Blancefloer'. Een koning stuurt zijn zoon naar school, maar die wil niet zonder zijn vriendinnetje. Dus mag zij ook. Gezellig:

 

Men dedese ter scolen ende si leerden.

Si ghingen te gader ende si keerden.

Van harre ouden, van haren daghen

consten si van minnen die si plaghen,

menighen raet ende vele treken. 

 

Ofwel, in de minder ritmische hertaling:

 

Men stuurde hen naar school, waar zij leerden.

Ze gingen samen heen en terug.

Op jonge leeftijd wisten ze

al heel veel over de liefde,

in theorie en praktijk. 

 

Opdracht: schrijf een betere hertaling, ritmischer en met wat rijm. Inleveren aan het eind van de les. Je krijgt er een cijfer voor.

 

Moderner, van Petra van Rijn (1956-heden, p. 660):

 

Jongens en meisjes, vandaag

gaan we werken over vrijheid.

Vrijheid is belangrijk.

Vrijheid moet.

We gaan dus een vogel maken.

Vogel betekent vrijheid.

Vrijheid is goed.

Hier is het zakje

met gekleurde veertjes,

er is lijm en papier.

Zorg dat je binnen de lijntjes kleurt,

dan maak je mooie vrijheid.

We sluiten de ramen

dan wordt je niet afgeleid

door de merels

en het getintel in de lucht.

De zonwering gaat naar beneden,

dan heb je geen last van het licht.

Dan is al je aandacht voor vrijheid.

Hier heb ik het voorbeeld.

 

Staccato voorlezen werkt het best, met wat schelle stem, en snibbig als het over die merels gaat.

 

Er zijn veel onderwijzers (meesters en juffen maar vooral meesters) die voor kinderen gingen schrijven, proza en poëzie, en een heel bekend en recent voorbeeld is natuurlijk Jacques Vriens. 

Met het volgende gedicht (p. 558) raakt hij een snaar.

 

Op een dag neem je afscheid,

het komt eerder dan je dacht,

op een dag neem je afscheid

van de kinderen van groep acht.

 

Samen huilen, samen lachen,

en wat ruzie hoort erbij

samen langzaam groter groeien

die tijd is nu voorgoed voorbij.

Op een dag neem je afscheid,

van de kinderen van je klas

op een dag neem je afscheid

van wat vanzelfsprekend was.

 

Een gelegenheidsversje, zo lijkt het, wellicht met gitaarbegeleiding. Jacques Vriens is beter in schoolverhalen.

Wel duidelijk bedoeld voor collega's, en dat geldt eigenlijk voor de hele bundel. Natuurlijk is hier en daar iets te vinden dat je aan de klas kan voordragen, maar dit is een bundel poëzie over onderwijs voor onderwijzers, pardon docenten. Ieder dag een gedicht hieruit aan de muur van de docentenkamer zou niet gek zijn.

Vooruit, nog eentje:

 

Lesje breuken

 

Ik zie het aan zijn ingezakte schouders

Dit weekend was hij weer eens bij z'n pa

Na school vanmiddag gaat hij naar zijn ma

Zo is het leven met gescheiden ouders

 

Ze zijn alweer een tijdje uit elkaar

Maar al die ruzies, dat voortdurend vitten

Dat gaat toch in zo'n jongenskoppie zitten

Nou heeft-ie weer zijn rekenwerk niet klaar

 

En ik maar roepen: doe nou even mee

Dat vereenvoudigen is zó te leren

Hij kijkt met lege ogen naar het bord

 

Ik tref zijn blik, we weten alle twee

Dat zulke breuken blijven repeteren

En dat twee halven nooit een hele wordt

 

Van Christiaan Abbing (1984-heden).

 

Het zal een gigantische klus geweest zijn, deze rijke, bonte verzameling poëzie over onderwijs. Met verantwoording, register en bronopgave, en vier inleidingen over het onderwijs in resp. de middeleeuwen, na de middeleeuwen tot de onderwijswet van 1806, de negentiende eeuw en de twintigste eeuw en begin eenentwintigste eeuw. En twee leeslinten, maar dat is vooral een verdienste van uitgeverij Noordhoek te Gorredijk, 'onderdeel van 20 leafdesgedichten en in liet fan wanhoop bv'.

 

  

Er hangt iets van lente in de klas... Nederlandstalige onderwijsgedichten vanaf de dertiende eeuw tot nu. Onder redactie van Theo Magito & Henk Sissing. Noordhoek, 2025. ISBN 798 94 6471 330 5, 878 p.   

 

Een boek voor jou

 

Onder deze leus werkt de door Marit Törnqvist in gang gezette stichting met het doel dat:

 

elk kind dat gevlucht is naar Nederland het boek Een boek voor jou krijgt als welkomstgeschenk. Een boek voor jou is een bloemlezing van mooie en bekende verhalen, gedichten en illustraties uit de Nederlandstalige kinderliteratuur, vertaald naar de zes meest gesproken talen in azc’s. Met het boek en activiteiten rond het boek op azc’s, wil de stichting bijdragen aan leesplezier, de ontwikkeling van taal en lezen en het algehele welbevinden van gevluchte kinderen. 

 

Zie ook de website. Wat is min of meer een losse actie was, zie ook hier, wordt nu een stichting. Op 3 november wordt die in Utrecht 'feestelijk gelanceerd'.

Het blijft niet bij een boek, betrokken auteurs en illustratoren gaan ook op tournee langs asielzoekerscentra, voorjaar 2026.

Kerndoelen al dan niet functioneel

Een bericht passeerde in Biebtobieb en leidde me naar de website actualisatiekerndoelen.nl/nederlands.

Actualisatie, actualisering, kerndoelen, nee, nieuwe kerndoelen, nee, ze zijn juist al geactualiseerd, lezen we.

Want, aldus een bijdrage van Stichting Lezen op Biebtobieb, 

 

De geactualiseerde kerndoelen Nederlands leggen een basis voor rijk onderwijs voor alle leerlingen en vormen een brede opdracht voor het onderwijs. Ondersteuning van de Bibliotheek is hierbij zeer welkom. Daarom heeft Stichting Lezen in samenwerking met professionals uit de bibliotheek en het onderwijs het document Aan de slag met de Conceptkerndoelen Nederlands gemaakt. In dit inspiratiedocument doen wij suggesties over wat bibliotheken voor de scholen kunnen betekenen bij het maken van een goede vertaalslag van de conceptkerndoelen naar onderwijsactiviteiten en didactiek.

Zo zo. Nu zijn het ineens conceptkerndoelen? Geactualiseerd en al. Brede opdracht.

Zullen we die al dan niet concept- en al dan niet geactualiseerde kerndoelen er eens bijhalen?

Hm, keuze genoeg hier:

 

Welkom op het platform actualisatie kerndoelen Nederlands

Via dit platform blijf je op de hoogte van de actualisatie van de kerndoelen Nederlands.

In april 2025 leverde SLO de set definitieve conceptkerndoelen Nederlands op. Benieuwd? Bekijk het nieuwe kerndoelenboekje. In april 2025 leverde SLO de set functionele kerndoelen voor Nederlands op, bekijk het nieuwe kerndoelenboekje voor de functionele kerndoelen. Je kunt ook de formele opleveringsdocumenten voor de kerndoelen Nederlands en de functionele kerndoelen Nederlands bekijken.

Wil je nu al aan de slag? Op de webpagina Aan de slag vind je tips.

Via dit platform blijf je voorlopig op de hoogte van het proces en de laatste ontwikkelingen. Meld je aan voor de automatische updates om notificaties te krijgen van het laatste nieuws.

Tjonge. Vier soorten kerndoelen... Nou, zo leer je wel lezen. Voorlopig alleen nog maar op dat nieuwe kerndoelenboekje geklikt. Het levert een pdf op getiteld Definitieve conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde herziene versie 2025.

Definitieve concepten - en nog eens herzien. Wat een scherpslijpers moeten hier aan het werk zijn geweest!

 

 

 

Wordt wellicht vervolgd. 

Waarom heeft de pelikaan zo'n grote bek?

Het intrigeerde, dit boekje, vanwege de titel: Mag je haaien aaien?

Rare vraag. Wie zou dan toestemming moeten geven? Papa, mama, de juf, de regering, een god? En wie zou er in vredesnaam een haai willen aaien?

Dus aangevraagd.

Het is een prentenboek met gewatteerde omslag, stevige bladen en illustraties die het eerste ogenblik doen denken aan een boekje bedoeld voor peuters en kleuters. Maar de tekst en de opzet suggereren iets oudere kinderen, die al kunnen lezen en, niet onbelangrijk, onderscheid kunnen maken tussen feit en fictie, en soms enige kennis vooronderstellen.

De opzet: een vraag, een fictief antwoord en een feitelijk antwoord.

Neem 'Kunnen kikkers kussen?'

 

Fictief antwoord:

 

Kikkers krijgen graag kusjes. Ze kunnen urenlang stilzitten op hun lelieblad. Met getuite kikkerlippen wachten ze daar op een zoen. Om dan, hocus pocus pas, plots te veranderen in een dappere prins met een wapperende mantel.

 

Feitelijk antwoord:

 

Maar eigenlijk zit het zo: kikkers kunnen niet kussen, maar wel geweldig kwaken. Het zijn zelfs de enige dieren die kwaken. Het kwaken bij kikkers heeft dezelfde functie als het kussen bij mensen. Al kwakend lokt het mannetje het vrouwtje tot bij zich. Het kikkermannetje dat het mooiste kwaakt krijgt vaak het leukste kikkervrouwtje.

 

Om dit te savoureren moet je dus begrijpen dat er in het fictieve antwoord naar een sprookje verwezen wordt en weten wat een prins is. Bovendien moet je een woord als functie kennen en dan vervolgens aannemen dat mensenmannen een soort kuswedstrijd houden: wie het beste kust, krijgt de leukste vrouw.

Dat is Darwin te kort door de bocht. 

 

 

Nog een voorbeeld: 'Waarom zijn flamingo's roze?'

Om te beginnen, en dat geldt voor alle 'waarom'-vragen in dit boekje, waarom veel flamingo's roze zijn weet niemand. Gelovigen kunnen zeggen: omdat God dat zo heeft geschapen. 

Waardóór flamingo's roze worden, hoe dat gaat, is wel bekend want onderzocht: door het eten van beesten met natuurlijke kleurstoffen, met name garnalen.

 

Het is een verschijnsel dat zich in het algemeen allengs uitbreidt, het vervagen van onderscheid tussen oorzaak en reden, tussen hoe en waarom. Vermoedelijk doordat mensen behoefte hebben aan samenhang, zinvolheid, aan redengeving en doelstelling, en bang zijn van doelloze chaos, zinloze ketens van oorzaak en gevolg. Zinvol is positief, zinloos negatief. Dat de mensheid, en eigenlijk het hele bestaan, een 'schitterend ongeluk' is wil er bij de meesten niet in. Het blinde lot is niet geliefd.

 

Dus waarom kippen een kam op hun kop hebben, waarom okapi's een zebrabroekje aan hebben, waarom flamingo's roze zijn, waarom een pelikaan zo'n grote bek heeft, waarom een bromvlieg bromt, om wat vragen uit dit boekje te noemen, we weten het niet, wel is vaak bekend (want onderzocht) hoe het komt. 

Gelukkig zijn er ook andere vragen in dit boekje: kan een octopus in de knoop raken, zijn krabben de kappers van de zee, hoe blijven slakken plakken, kunnen pinguïns vliegen, bestaan er omaslangen (de op-een-na raarste vraag), zoals al gemeld of kikkers kussen kunnen en de titelvraag, of je haaien mag aaien (de raarste vraag). Dat zijn allemaal min of meer hoe-vragen en zo zijn de waarom-vragen in dit  boekje ook bedoeld.

 

Het is een didactisch principe, dacht ik, dat je vooral vertelt hoe het zit en niet hoe het niet zit. Daar wijkt dit boekje glansrijk van af. Laten we die pelikaan nog even bekijken voor we met de haai eindigen.

Een pelikaan is een groepsdier, hij babbelt erop los. Een praatje hier, een praatje daar. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat. Zijn kwebbelbek staat nooit stil. Van zo veel getater, getoeter en getetter krijgt de pelikaan een grote bek.

 

Nee hoor:

 

Maar eigenlijk zit het zo, de pelikaan kan met zijn grote bek veel vis vangen. Hij slaat met zijn vleugels op het water en jaagt zo de vissen naar een ondiep stuk. Daar schept hij ze makkelijk op met zijn bek. Aan de bek hangt een keelzak, waardoor de pelikaan veel water en vis kan opscheppen. Als hij zijn bek in de lucht steekt, loopt het water weg en blijft de vis over. Die slokt hij dan in één keer op.

 

Altijd gedacht dat een pelikaan een snavel heeft. Hier zien we ook een valkuil van het waarom: als dit een reden zou zijn, zou je verwachten dat álle viseters zo'n keelzak hebben. Handig, niet waar? Het is ingewikkeld en (zie boven) weinig bevredigend om uit te leggen dat er nu eenmaal veel variatie in de natuur is, iets met vallen & opstaan ofwel trial & error, en nog een beetje toeval.

Maar dat het beest veel vis kan opslaan in die keelzak is ontegenzeggelijk waar, net als hun jachttechniek.

O.k., de hamvraag: 'Mag je haaien aaien?'

 

Fictief antwoord:

 

Haaien kunnen niet zo goed tegen aaien, knuffelen en kietelen. Ze krijgen er de slappe lach van en slaan dan wild om zich heen met hun staart en vinnen. Opgelet dus, want dat kan best gevaarlijk zijn. Ook een glibberende haai blijft altijd een stoer en sterk dier.

 

Feitelijk antwoord:

 

Maar eigenlijk zit het zo: haaien zien er met hun grote scherpe tanden en hun felle kleine ogen niet echt aaibaar uit. De kans dat jij bij het pootjebaden aan zee een haai tegenkomt is gelukkig heel klein. Als er toch eens een verstrooide haai in de buurt komt, maak je dan maar snel uit de voeten. Want als een haai op zoek is naar voedsel, zou die kunnen denken dat jij een zeehond bent of een ander lekker dier uit de zee. Die haai aaien is dan zeker geen goed idee!

 

Dat is niet echt een antwoord op de vraag of het mág. Maar wel een goed advies. Dat geldt trouwens in het algemeen voor álle wilde dieren, en ook voor huisdieren die niet bij je in huis wonen.

Of haaien 'felle ogen' hebben, is een kwestie van smaak, de auteur vindt kennelijk van wel. 

Die auteur staat wonderlijk genoeg niet vermeld op de voorkant van het boek, maar wel op de titelpagina en achterop: Katrijn De Wit. Inge Rylant maakte de illustraties, Laura Bergans deed de vormgeving.

 

Die illustraties zijn voor een 'weetjes'-boek wonderlijk abstract, zoals bovenstaande afbeeldingen tonen. Je zou met dit boekje als gids niet echt een flamingo herkennen, laat staan een haai. Mooi vormgegeven, maar nauwelijks informatief. En een 'weetjes'-boek zou het moeten zijn, want het is er een uit een reeks 'Wijze Weetjes', waarvan één met de beslist wel grappige titel Komt oude kaas van oude koeien?. 

 

De Wit, Katrijn, Inge Rylant en Laura Bergans. Mag je haaien aaien? Pelckmans, 2025. ISBN 978 94 6234 855 4, 52 p. 4e, volledig herwerkte druk. Oorspr.: 2019.    

Leer- en ontwikkelgebieden

Natuurlijk, hoe meer er gelezen wordt, hoe beter. Wie niet leest, mist een hoop en is dus slechter af. Nou ja, luisteren kan ook nog, is goede tweede. Al is het maar omdat ook luisteren een vaardigheid is die lijkt af te nemen.

Niet alles wat er valt te lezen (of te beluisteren) draagt per se bij aan geluk, wijsheid en kennis. Al kun je zelfs van de berichten in hoofdletters van die ene president (met een achternaam die tot zijn geluk uit één lettergreep bestaat) iets leren, namelijk hoe vreemd zijn geest werkt.

Er wordt veel onzin en onwaarheid verspreid via de zogenoemde social media, en soms ook in andere media. Je moet echter goed kunnen lezen om zin van onzin te kunnen onderscheiden en de waarheid van beweringen te kunnen onderzoeken. 

 

Gelukkig vinden de docenten Inouk Boerma, Janneke de Jong-Slagman en Wenckje Jongstra dat 'de jeugdliteratuur in Nederland van zeer hoge kwaliteit is' (pfff, gelukkig maar, geen onvoldoende), en

 

'dus ja, er zijn veel jeugdboeken die je direct kunt inzetten in de leer- en ontwikkelgebieden. Denk aan De Wonderverteller van Lida Dijkstra over de reizen van Marco Polo als koopman en ontdekkingsreiziger. Hoe reisde hij en hoe kreeg men destijds een beeld van het Verre oosten? Naast kennis kun je je als lezer ook identificeren met het stoere en leergierige dienstmeisje Maria. Kortom, talrijke aanknopingspunten voor allerlei kerndoelen. En dan bevat het boek ook nog prachtige illustraties.'

 

Ze bedoelen het goed, maar tjonge, wat zit er veel stijfsel in de uitspraken van dit tamelijk zelfverzekerde drietal dat Mirjam Noorduijn interviewde. Laten we het ze vergeven, het zijn nu eenmaal docenten.

 

'We moeten studenten de juiste leesattitude meegeven,' aldus Boerma. 'Dat het normaal is als leerkracht boeken te lezen en je te blijven verdiepen in wat er nieuw verschijnt. Het zou echt al een grote stap zijn als er gewoon meer kinderboeken worden gelezen door studenten en leerkrachten.'

 

Waarvan akte. Het interview is te vinden in Lezen 2025-3.

Verder zijn er allerlei interessante artikelen en interviews te vinden in dit nummer. Aandacht voor Annemarie van Haeringen, vanwege de haar toegekende Max Veltuijs-prijs, voor Bette Westera wegens 25 jaar schrijverschap, voor de dit jaar overleden Aidan Chambers, voor docent Koen van Brussel die zijn leerlingen (havo/vwo) dystopiche romans voorschotelt, voor de dikke bundel poëzie over onderwijs, Er hangt iets van lente in de klas... die binnenkort ook in dit blog wordt besproken, voor Thekla Reuten die zich inzet voor Smartphonevrij Opgroeien en meer.

 

Het tijdschrift Lezen is gratis, wat voor uitgever Stichting Lezen natuurlijk een gevaar inhoudt: hoe succesvoller hoe meer oplage en daarmee meer kosten... Duur uithangbordje wordt het dan, het tijdschrift slokt nu al meer dan een kwart van het budget op. Er wordt dan ook een 'vrijwillige bijdrage' van € 15,- per jaar gevraagd. Maar ja, die is wel echt vrijwillig...

 

 

Lezen 2025-3. Stichting Lezen, 2025.   

Drol krijgt pootjes

Een apart, simpel prentenboekje: De vos en de drol, van Édouard Manceau, vertaald door J.H. Gever (zou zomaar een pseudoniem kunnen zijn van een medewerker van Gottmer), stevige bladzijden in een mooi dik omslag met ronde randen.

Beetje droge titel vergeleken met het origineel, L'incroyable petite histoire du renard, du caca et de la fourmi, ofwel 'De ongelooflijke kleine geschiedenis van de vos, de drol en de mier'.

Édouard Manceau is in Frankrijk vooral bekend om zijn kip, er is zelfs een tentoonstelling van te huren. 

 

  

 

Hij grossiert in kleine, grappige, karikaturale prentenboekjes voor peuters en kleuters, waarvan er slechts enkele in Nederlandse vertaling verschenen.

 

 

 

Vos gaat uit wandelen en moet ineens heel nodig. 

 

Snel ging hij achter een dikke boom zitten, waar niemand hem kon zien. En hij poepte.

 

 

 

Niemand? Scherpzinnige kijkertjes zullen de vogel op het hek opmerken. Die is er ook nog op de volgende dubbelprent, waar de drol pootjes krijgt.

Vos zet het op een lopen, de drol rent achter hem aan en gromt. Maar hij raakt moe en warm, neemt een duik in een vijvertje - en verandert in een mier. 

'Daar kwam de vos weer aangehold.' En voor de afloop: zie boekje. 

 

Heeft niet veel om het lijf, dit fabeltje, maar een drol die pootjes krijgt, dat zal veel jongere kijkertjes (en luisteraars) bekoren. Blijft bovendien de vraag wat er met de vos gebeurt als die verkoeling in het  vijvertje zoekt.

 

 

Manceau, Édouard. De vos en de drol. Gottmer, 2025. ISBN 978 90 257 8083 8, 30 p. Oorspr.: L'incroyable petite histoire du renard, du caca et de la fourmi. Seuil Jeunesse, 2023.