De mens is een schaamluis, ofwel, moedig zijwaarts

Jawel, een nieuw boek van Midas Dekkers. Altijd goed voor prettige uurtjes lezen. Nee, het heet niet 'De mens is een schaamluis', dat is slechts een zinnetje uit het boek, de titel is Het menselijk tekort. Dat de mens een schaamluis zou zijn, is eerder iets menselijks dan een tekort. Volgens Midas zijn wij de enige beesten die kunnen blozen.

De voorkant van het boek toont het schilderij 'De Zondeval' van Cornelis Cornelisz. van Haarlem en dat zegt al iets. Midas Dekkers wijdt een heel hoofdstuk aan de zondeval. Niet alleen Midas Dekkers vindt ons onvolmaakt, God kennelijk ook, met Midas' instemming.

De eerste zin van de inleiding luidt:

 

Je zult maar mens zijn.

 

Ach, het overkomt ons allemaal, zou ik zeggen. Hij is niet bitter hoor, nog op dezelfde bladzijde heet het:

 

Juist in zijn gebreken schuilt de aardigheid van de mens.

 

Dat kunnen wij onvolmaakte lezers alleen maar beamen. En niets zo irritant als iemand die zich volmaakt waant.

Midas Dekkers is overigens geen gelovige, maar wel gelovig opgevoed, in een rooms-katholiek gezin. Dat zou kunnen verklaren dat hij toch redelijk veel uit de Bijbel citeert. En dat Midas er toch veel aan gelegen is om te tonen hoe onvolmaakt de schepping is, die dan ook eerder het werk is van dna-strengetjes dan van goden, en ook nog steeds doorgaat. Bij het werk van die dna-strengetjes mislukt wel eens wat, vandaar.

 

Hij heeft zijn vertoog in zeven hoofdstukken ingedeeld en dat wekt de suggestie van ordening. En ja, de start van ieder hoofdstuk past bij de titel, maar soms slaat onze causeur opgewekt een aanlokkelijke zijweg in, en nog een, en hij eindigt dan na zulke omwegen met een alinea die klinkt als een klok maar met de hoofdstuktitel alleen in de verte nog van doen heeft.

Het eerste hoofdstuk, 'Hecht en weldoortimmerd', begint met het thema volmaaktheid, wat nog aardig past, en eindigt na vele onderhoudende omwegen, onder meer over het paradijs, met het volmaakte geluk. Dat is moeilijk te bereiken.

 

Als er iets verandert, zijn het de tijden wel. Tijd is de grootste vijand van de volmaaktheid. Je krijgt de tijd niet om je eens echt goed aan te passen. Anders deed je gewoon een stapje in de goede richting en dan nog een. Stapje voor stapje zou je steeds dichter bij de volmaaktheid komen. Maar halverwege zijn de omstandigheden alweer ten halve of ten hele gedraaid. Dezelfde tijd die je aanpassing mogelijk maakte, maakt ze nu weer ongedaan. Zo blijf je bezig.

't Is jammer, maar het zij zo. Dan worden we maar niet gelukkig. Geluk is immers niets anders dan goed te zijn aangepast. De vis is gelukkig in zijn water, de vogel in zijn lucht. En de mens? Die is aangepast aan een savanne van honderdduizend jaar geleden. Daar heb je weinig aan in het hier en nu. Tot je weer eens in je tuintje bent, hangend op de spade, een beetje in de verte starend, zomaar, naar een horizon zonder punt.

Dit citaat is ook een aardig staaltje van Midas' stijl. Korte, bondige zinnetjes, niet teveel moeilijke woorden, soms een treffend citaat. Het lijkt soms een aaneenschakeling van aforismen: 'Tijd is de grootste vijand van de volmaaktheid.' 'Geluk is niets anders dan goed te zijn aangepast.' 'De mens is aangepast aan een savanne van honderdduizend jaar geleden. Daar heb je weinig aan in het hier en nu.' 'De vis is gelukkig in zijn water, de vogel in zijn lucht.' Of, even verderop (p. 171, hoofdstuk 5, 'Goed fout'): 'Vroeger was alles beter. Beter dan nu. Gelukkig is er veel meer vroeger dan nu, dus dat het slechter gaat is pas sinds kort. Het is een hele troost een verleden te hebben.' 'Het verleden lacht ons na, de toekomst lacht ons toe.' Enzovoort. 

Sommige zouden zó op een blaadje van een scheurkalender kunnen. Iedere dag een blaadje Midas scheuren op de wc. Even tot je door laten dringen, knikken, doorspoelen en gesterkt over tot de orde van de dag. Een inleiding en zeven hoofdstukken verdelen in 365 puntige teksten, het moet met dit boek te doen zijn. 

Is misschien ook een geschikt tempo, want van in-één-adem-uit was wat mij betreft geen sprake. Het is echt een boek om soms even weg te leggen, ook als je allang overtuigd was van het tekortschieten van de mens en de inhoud dus met instemming tot je neemt, zoals uw oude recensent.

 

Vooruit, nog een citaat, met verwijzing naar de Bijbel (p. 204).

 

Al ons geploeter, niets dan ijdelheid. Laat maar, zegt de Prediker, niet doen, blijf zitten waar je zit. Mocht er al iets veranderen, beter wordt het er niet op.

Daar kon ik mistroostig van worden. Dan nam ik de tram. Lijn 10. Daarmee kwam je in Amsterdam over het Weteringcircuit. Daar was de boekwinkel van Ton Schimmelpenninck. Die hield van Gerard Reve. Gerard Reve had ook talent voor mistroostigheid. Zijn brieven getuigen er ten overvloede van. Toch ondertekende hij ze - je moet toch wat - met de leuze 'Moedig voorwaarts!', later aangevuld tot 'Moedig voorwaarts! Maar waarheen?'

Ik hoopte altijd dat Ton Schimmelpenninck zijn zonnescherm uit had. Daarop stonden de enige twee woorden die mij troosten konden:

 

Moedig zijwaarts

 

Daarvan had zelfs de Prediker niet teruggehad. 

 

Moedig zijwaarts. Dat was geen slechte titel geweest voor dit boek. Maar ja, zo'n titel bestaat al. Van Ton Schimmelpenninck, inderdaad.

 

De literatuuropgave achterin met ruim 140 titels is dan toch nog een verrassing. Midas Dekkers citeert uit onverdachte bronnen en weet als bioloog waarover hij het heeft, dat zij dan nog even vermeld. Hij verzint geen feiten, zoals sommige politici, maar trekt wel zijn geheel eigen conclusies. Die zijn zeer navolgbaar, al gaat hij hier en daar wat cabaretesk door de bocht en galoppeert er hier en daar een stokpaardje voorbij.

 

Kortom: een zeer onderhoudend vertoog, dat ook nog eens tot nadenken stemt.

 

 

Dekkers,  Midas. Het menselijk tekort. Atlas Contact, 2025. ISBN 978 90 450 5252 6, 296 p.   

 

Kerstverhaal

Hij loopt van huis weg wegens gebrek aan aandacht, zij wegens ruziënde gescheiden ouders. Ze wonen in hetzelfde dorp, komen elkaar per toeval tegen, hij wil naar zijn opa in Amsterdam, zij met haar hondje naar de Sint Nicolaaskerk in Amsterdam, beiden vergeten geld mee te nemen, belanden in wat bijzondere situaties, komen de volgende dag uiteindelijk toch bij die opa terecht, daar bevinden zich de ongeruste ouders en alles komt heel erg goed. Het is ook nog kerstavond! Ding dong...

 

Hij vertelt het verhaal en daardoor duurt het enkele pagina's voordat we weten hoe hij heet, tenzij we de flaptekst hebben gelezen: Kek. Zij heet Harper, het hondje heet Tos. Verrassend: vóór het verhaal begint staat de opdracht: 'voor opa Kek'. Opa van wie? Van Kek of van auteur Liz Huisman, die met dit boek debuteert.

 

Een debuut! 

Heerlijk, weer iemand die nog een ouderwets kinderboek wil schrijven in Tiktok- en Insta-tijd. Liz Huisman is heel blij met haar boek, dat blijkt uit de dankverklaring achterin, en uit haar online blog op Substack. Een citaat:

 

Ik droom al heel lang van het schrijven van kinderboeken en ik voel in mijn hele zijn dat dat is wat ik wil doen. Maar zoals het soms met dromen gaat… ze lijken vaak zo groot en angstaanjagend — een berg die te hoog lijkt om te beklimmen. Op een gegeven moment was ik daar klaar mee. ‘Zo kom je nooit waar je wil zijn, Liz.’

Ik nam de beslissing om van mijn droom een doel te maken, volgde een schrijfcursus jeugdliteratuur aan de Schrijversvakschool en zei begin 2024 tegen mezelf: je gaat dit jaar een boek schrijven. Je geeft er een kusje op, stuurt het naar uitgeverijen en dan zie je wel. Maar je gaat het wél doen. Elk jaar weer.

Drie weken na het versturen werd ik gebeld door Lemniscaat.

De afgelopen week heb ik in een soort roes geleefd. Mijn hart barstte uit elkaar van dankbaarheid en geluk. Mijn verhaal is gewoon uit de slush pile van de uitgeverij getrokken (die enorme stapel met jaarlijks zo’n 1500 manuscripten). Het kan dus echt!

Is deze titel een clickbait? Misschien een beetje. Praktisch gezien bén ik nog geen kinderboekenschrijver, maar word ik het wel. In de herfst van 2025, want dan wordt mijn jeugdboek (10+) uitgegeven. Vanaf dat moment ben ik kinderboekenschrijver. Of eigenlijk kinderBOEKschrijver 😊. En ik ga die titel ownen met alles wat ik in me heb, want het leven is te mooi om jezelf klein te houden.  

 

'Gewoon uit de slush pile van de uitgeverij getrokken'. 

Een slush pile, overigens, 'is a set of unsolicited query letters or manuscripts that have either been directly sent to a publisher by an author, or which have been delivered via a literary agent representing the author who may or may not be familiar to the publisher.' (Wikipedia.) Slush is zowel een laagje smeltend sneeuwijs op de grond als een drankje van gemalen ijs en siroop. En het leven kan ook te mooi zijn om jezelf groot te maken, voordat je het weet loop je in de weg en zie je over het hoofd wat het leven mooi maakt. Maar inderdaad, je hoeft jezelf ook niet klein te houden, niemand die dat voorschrijft.

 

Wat onze blije debutant al snel zal hebben ontdekt is dat recensenten zich gaan uiten over haar boek. Die zijn doorgaans iets minder bewonderend als partners, vrienden en familieleden. Nou maar hopen dat ze zich daar niet te veel van aantrekt. Want, zie boven, het blijft bemoedigend dat er mensen zijn, zeker van haar leeftijd, die zich willen inspannen om een goed kinderboek te schrijven.

 

Maar ja, wat is een goed kinderboek? (Zie daarover o.a. hier, mijn eigen bijdrage d.d. 2006 in DBNL.)

 

Om te beginnen, de opvattingen van de auteur dienen buiten beschouwing te worden gelaten. Dat kan voor een levende auteur lastig zijn, het is toch haar c.q. zijn boek? Zeker, toch gaat dat boek zijn eigen leven leiden vanaf de dag dat het is gepubliceerd. Liz Tuinman verandert verder, de persoon achter de verteller in het boek niet.

Liz heeft beslist een romantische visie op haar schrijverschap. Ik citeer, nu uit haar website:

 

Ik geloof dat alle verhalen al ergens bestaan. Ze zweven om ons heen en wachten tot een schrijver ze uit de lucht plukt. Kek en Harper uit Durf bestonden al in een parallel universum voordat ik één woord had geschreven. Door hun verhaal op te schrijven, zijn ze ook in deze wereld tot leven gekomen. En dat vind ik zó tof!  

Mijn lievelingscitaat over schrijven komt uit Schrijven vanuit je hart van Natalie Goldberg: 'Ons leven is gewoon en magisch tegelijkertijd. Elk detail verdient het om opgeschreven te worden.'

En daarom probeer ik ze te vangen in verhalen!

Dat suggereert dat Liz dit verhaal woord voor woord uit dat 'parallelle universum' heeft 'gevangen'. Onderschat ze nu haar verbeelding? En het ambacht dat verhalen schrijven toch echt ook is? Heeft Lemniscaat geen redacteur in dienst die voorzichtig heeft voorgesteld om passages niet zus maar zo te schrijven, een ander woordje te kiezen, wellicht eens na te denken over wie het verhaal vertelt? Ze zal toch echt wel hebben gepuzzeld over haar tekst, ze is nota bene tekstschrijver en redacteur van beroep. En ze bedankt het Lemniscaat-team vast niet voor niets.

Misschien bedoelt ze dat ze de eerste aanzet voor het verhaal, het schema, de hoofdlijnen al in haar hoofd had toen ze begon. En misschien was ze, ondanks die 'schrijfcursus jeugdliteratuur aan de Schrijversvakschool' (blog), zich er niet zo van bewust dat haar manier om een verhaal te schrijven past in een traditie. 

Sterker nog, soms heb ik het idee dat alle beginnende auteurs die lessen van de Schrijversvakschool hebben gevolgd, ongeveer dezelfde opbouw en stijl hanteren. Altijd een ik-verhaal, altijd makkelijke zinnen, veel dialoog, vaak onvoltooid tegenwoordige tijd, altijd een overzichtelijk, oplosbaar probleem dat ook metterdaad opgelost wordt. Er vindt een verandering plaats in het leven van de hoofdpersoon, nieuwe balans wordt gezocht en gevonden.

 

Ja, je moet ergens beginnen. Dit is géén pleidooi tegen de Schrijversvakschool. Iemand als Anna van Praag zal vast wel zinnige adviezen geven aan haar cursisten.

 

Het minste wat je kan doen is je verplaatsen in je hoofdpersoon of -personen. Wellicht leidt dat snel naar een ik-verhaal. En de veronderstelling dat de beoogde lezer, bijvoorbeeld een kind van een jaar of tien, elf, zich zo zal vereenzelvigen met de hoofdpersoon dat het niet opvalt dat het toch wel merkwaardig is dat die voortdurend en welsprekend aan het woord is, als een soort verslaggever, doorgaans ook in de onvoltooid tegenwoordige tijd.

 

Het is hoe ze kijken. Als in een tv-reclame voor Gelukkige Gezinnen. Intens blij en tevreden, bijna alsof ze licht geven.

Er zit een vuist in mijn buik die heel hard knijpt.

En er schakelt iets in mijn hoofd.

Zie je wel.

 

Je moet het wel opschrijven intussen! Het is geen dagboek. Het vergt totale identificatie. Soms is er zelfs een directe tijdsaanwijzing:

 

Ik heb zojuist de lekkerste pannenkoeken sinds tijden gegeten.

 

Om iets van de stijl te tonen citeer ik ook maar hoe dit verdergaat.

 

Zeven in totaal, eentje meer dan Harper. Vanaf onze hoek van de tafel bestuderen we onze ouders. Ze zijn druk in gesprek en lijken het goed met elkaar te kunnen vinden. Opa heeft kerstmuziek opgezet en eet nu een glaasje advocaat met slagroom met Tos op schoot. Het lijkt wel op een fragment uit een kerstfilm.

Zeg dat wel. Ik ga verder geen citaten geven. Kek vertelt vlot en vaardig, ondanks alles wat hij meemaakt, en hanteert een stijl die zo algemeen is dat-ie onpersoonlijk is en niets zegt over Keks karakter.  Nou, vooruit, toch nog een citaat. Ze hebben zich toegang verschaft tot een huis in een vakantiepark, om te overnachten.

 

Het enige licht in de kamer komt van het vuur. De vlammen dansen op de muren en maken vreemde schaduwen. Het is voor het eerst dat ik alleen ben - met Tos dan - sinds ik van huis wegliep. En het bevalt me niet. Tos begint zachtjes te piepen.

'Stil maar jongen,' zeg ik tegen hem, en ik aai hem over zijn kop. Mijn stem klinkt raar in het stille huis. 'Het vrouwtje komt zo weer terug,' fluister ik.

Het duurt zeker een paar minuten voordat ik de voordeur hoor dichtslaan. Een beetje bibberig adem ik uit.

'Het was even zoeken...' hoor ik vanuit de gang. Harper komt de woonkamer binnen. 'Kijk eens!' Ze houdt twee dunne takken in haar hand. 'We gaan knakworsten grillen.'

 

Harper komt de woonkamer binnen. Van die zinnetjes. Beschrijvend, verder niet. Valt niet op, hoor... Maar het is eh, zo netjes allemaal. Boekentaal. En dat voor iemand die als het ware live verslag doet. Beschaafd type, die Kek.

 

Afijn, het is een debuut en wie weet wat voor prachtig werk Liz Tuinman nog gaat maken! Durf is gewoon een vriendelijk, lief, degelijk, middle-of-the-road verhaal voor mensenkinderen van tien en ouder. Geen rotboek, maar het valt ook niet echt op, behalve wellicht door een wel heel erg happy end, in kerstsfeer. De illustraties van Anna Boterman passen er prima bij.

 

 

Tuinman, Liz. Durf. Met illustraties van Anna Boterman. Lemniscaat, 2025. ISBN 978 90 477 1777 5, 112 p.    

Zijden draadjes

Wij spinnen onze draden, wij weven onze webben.

Wij weten hoeveel eeuwen alle goden hier nog hebben.

Wij weten hoeveel jaren alle mensen blijven leven.

Wij hebben al wat adem heeft een levenslijn gegeven.

 

Wij spinnen de verbinding, wij weven de verbanden.

Wij houden alle touwtjes van de werelden in handen.

Wij heten Toen en Nu en Straks. Wij weven onze draden.

Jouw leven is voor ons een weet, voor jou laat het zich raden.

 

Dat is het lied van de Nornen, uit Toen Thor het nog liet donderen, verhalen over de goden van het Hoge Noorden, door Bette Westera, met tekeningen van Annemarie van Haeringen. Die verhalen zijn gebaseerd op de Edda, om precies te zijn de Snorri-Edda en de Gedichten-Edda, zoals achterin het boek te lezen valt. 

 

Een heidens karwei! 

Niet alleen figuurlijk, ook letterlijk. 

Het boek is voorzien van een inleiding die moeilijk uit de Edda kan komen (wordt ook niet gepretendeerd) en op groen papier is afgedrukt. Odin kijkt bezorgd vanuit zijn Asgaard naar de mensen in Midgaard. De raaf Hugin krast: 

 

'Er gaan daar verhalen rond over een of andere nieuwe god. Zijn volgelingen dragen lange, zwarte jurken en bouwen houten paleizen voor hem, met speervormige daken die gaten in onze wolken prikken.'

'Een nieuwe god?' roept Odin uit. 'En dat hoor ik nu pas?'

'Eerst leek het zo'n vaart niet te lopen,' krast Munin. 'Maar nog niet zo lang geleden hebben die Zwartjurken onze skalden het zwijgen opgelegd. Ze mogen niet meer vertellen waar wij allemaal toe in staat zijn, en in plaats daarvan brengen de Zwartjurken iedereen in Midgaard het hoofd op hol met verhalen over wat hún god allemaal kan.'

 

Verder lezen? Boek kopen, pagina 11. Het mondt erin uit dat de geslepen halfgod en reuzenzoon Loki een dichter, ene Snorri Sturluson, ertoe brengt om zijn leerlingen, met name een koningszoon, verhalen over de oude goden te gaan vertellen. Een prestatie die Loki wat die goden betreft een eeuwig verblijf in Asgaard oplevert.

 

  

 

Waarna 18 verhalen volgen, gelardeerd met verzen zoals het boven geciteerde, en met prachtige, meer dan ondersteunende prenten van Annemarie van Haeringen. Die verhalen, verteld door een anonieme, zeer levendige verteller, bestaan elk ook weer uit een reeksje verhalen. Eenmaal begonnen blijf je lezen.

Mocht je op driekwart toch genoeg krijgen van het halfgare zootje mythische wezens met hun rare, grillige en soms wrede nukken, dan wordt net op tijd de spanning opgewekt doordat er sprake is van Loki's Grote Plan, en de lezer, jong of oud, kan al zo'n vermoeden krijgen dat dit Grote Plan niet erg fijn is voor de goden. 

Dat klopt.

Maar bijna ging het niet door. De goden krijgen Loki door en weten hem te verstrikken in zijn eigen net. Ze slepen hem naar een grot om hem voor eens en voor al vast te binden. Dan worden ze gestoord door twee van Loki's aardse zonen en hun moeder Sigyn.

 

'Jullie komen als geroepen,' zei Odin, toen hij het drietal de grot binnen zag komen. 'We hebben jullie vader in de val gelokt en we willen hem een gruwelijke dood laten sterven. Maar omdat hij een van ons is kunnen wij dat vonnis niet zelf voltrekken. Dat moeten jullie voor ons doen.'

'Vergeet het maar!' riepen de zonen van Loki. 'We zijn hier niet om onze vader te vermoorden, we komen hem bevrijden.'

Met getrokken messen reden ze op Loki af om te proberen het net waarin hij verstrikt zat stuk te snijden. Maar voor ze de kans kregen had Odin een van de jongens veranderd in een wolf. Voor de ogen van zijn beide ouders verscheurde de wolf zijn broer. Hongerig als wolven zijn begon hij hem meteen de ingewanden uit het lijf te rukken.

'Afblijven!' brulde Thor, 'die darmen zijn van ons!'

En hij doodde de gulzige wolf met één rake klap van zijn hamer.

De goden grepen de darmen en draaiden er banden van die zo sterk waren dat ze alleen zouden breken als de werelden vergingen en er een einde kwam aan de macht van de goden. Met die banden bonden ze Loki vast aan een paar loeizware stenen, waarin Odin met zijn boor die graniet jon verpulveren vier gaten had geboord.

Frigg en Kvasir vingen een adder, die ze boven het gezicht van de gevangene hingen. Het bijtende gif uit de bek van het beest droop in Loki's ogen. Zijn lijf begon te kronkelen van de pijn, en hij rukte zo hard aan de boeien dat zijn bewegingen een aardbeving ontketenden die tot in Utgaard voelbaar was.

'Hou daarmee op!' huilde Sigyn. 'Jullie hebben onze kinderen gedood zonder dat Loki ze te hulp kon schieten. Iets gruwelijkers kun je aan vader niet aandoen.'

'Hem wel,' vond de Alvader. 'Hij heeft ons vertrouwen beschaamd door met de dwergen te konkelen.'

'En Freya en Idun aan de reuzen over te leveren,' riep Tyr.

'En Sifs gouden lokken te stelen,' brulde Thor.

'En ervoor te zorgen dat Hod Balder doodde,' brieste Frigg.

Odin knikte. 'Hij heeft het er zelf naar gemaakt, Sigyn. Onze banden met Loki kunnen we niet verbreken, daar hebben we een eed op gezworen. Maar dat doen we ook niet, we geven hem alleen zijn verdiende loon.'

'Laat me dan ten minste iets doen om zijn leed te verzachten,' smeekte Sigyn.

Odin dacht even na. Toen gaf hij Sigyn een schaal om het gif dat uit de bek van de adder droop mee op te vangen.

Hij wenkte de andere goden.

'Kom, we gaan. Succes Sigyn. Als de schaal vol is kun je die leeggooien in de rivier,'

 

Natuurlijk weet Loki zich uiteindelijk toch met een enorme ruk te bevrijden en dat luidt Ragnarok in, het einde van alles, door de verteller mooi beschreven in één lange alinea en een gedicht.

 

 

 

Voor de lezertjes die nu wat onthutst zijn: er komt meteen een nieuw begin. Dat heeft de verteller niet verzonnen, dat staat ook zo in de bronnen. 

Wat de verteller wél heeft verzonnen en in het boek dan ook op groen papier is afgedrukt, is een toegevoegd verhaal waarin Odin zich verbijsterd afvraagt of hijzelf wellicht die nieuwe god van de Zwartjurken is  - of de vader van die god. 

 

'Maar denk je dat het kan? Denk je dat ik...'

Frigg slaat een arm om Odins schouder en geeft hem een kus op zijn voorhoofd.

'Natuurlijk kan het,' zegt ze, 'wij zijn de goden van het Hoge Noorden, bij Ons is niets onmogelijk.'

 

Wordt gevolgd door een kaart (zie boven) en wat nuttige weetjes over de bronnen, koning Håkon, Snorri Sturluson, runen en meer.

Voor de vergeetachtige lezers staat op p. 44-45 een door Annemarie van Haeringen getekend overzicht 'Wie is wie?'. 

 

Nogmaals, een heidens karwei! Een geweldige prestatie van Bette Westera, Annemarie van Haeringen en ook van uitgeverij Gottmer, want of zo'n kloek boek over elkaar weinig zachtzinnig behandelende goden, dwergen en reuzen (en hier en daar een mens) een bestseller wordt, dat moet nog maar blijken. Ik gun het ze wel. Gelukkig kwam het boek er 'mede dankzij financiële steun van het Nederlands Letterenfonds'. Zit Loki daar achter?

 

 

Westera, Bette. Toen Thor het nog liet donderen. Verhalen over de goden van het Hoge Noorden. Met tekeningen van Annemarie van Haeringen. Gottmer, 2025. ISBN 978 90 257 8085 2, 232 p.   

Meertalige voorleeshoek

Het kwam in de aanloop van de laatste Kinderboekenweek toevallig langs: de Voorleeshoek. Filmpjes waarop boeken voor 2-10 worden voorgelezen. Hoe werkt die app, die overigens al zeven jaar bestaat? Matig met een telefoon, veel te klein scherm, kwakende stemmen, de makers raden een tv-scherm aan - en toch is het programma down te loaden in de online winkeltjes van Apple en Google.

 

Op een laptop: heel redelijk. Goede voorlezers, ruime keuze (op dit moment zo'n 2500 titels). Zoeken per leeftijd, op thema - en op taal: Nederlands, Engels, Duits, Marokkaans (bedoeld wordt Marokkaans-Arabisch, niet een Berberse taal), Pools, Spaans, Syrisch (Syrisch-Arabisch) en Turks. De hele website annex app is ook in het Engels te raadplegen maar dan verschijnen dezelfde titels, dus de meerwaarde is gering. 

 

Alleen onder de pagina 'Over ons' / 'About us' verschillen de favorieten van de alleen met hun voornaam voorgestelde makers! Ha ha. Dus mede-oprichter / co-founder 'Anouk' (wie garandeert ons dat het haar echte naam is?) heeft in de ene taal De beer en de piano als favoriet en in de andere A Starlit Trip to the Library. Beetje doorzichtige marketingtruc. Ook niet erg serieus om enkel voornamen te noemen. Wie zoekt naar makers wil serieuze, betrouwbare informatie, niet een lijstje voornamen met wat info in toffelemoonse reclametaal. Al valt met wat speuren nog wel te achterhalen dat 'Anouk' Anouk Hoogendijk is en 'Anne' Anne de Wilde.

 

Zulke filmpjes zijn, hoe goed er ook wordt voorgelezen, niet een volwaardige vervanging van een goed voorlezend levend mens, liefst voorzien van schoot, of gezeten aan de rand van het bed. 

Lieve ouders, lees vooral zelf voor. Het hoeft niet perfect. En het is goedkoper, want De Voorleeshoek kost € 5,95 per maand of € 49,95 per jaar (dat is € 4,16 per maand). Een schoolabonnement kost € 200,- per jaar.

Maar ze zijn wel een goed alternatief voor rommelige zoethoud-filmpjes.

 

 

De Voorleeshoek, devoorleeshoek.nl / https://www.thereadingcorner.tv/nl/pages/about-us?locale=nl-NL.  

Op naar Utrecht

Op 31 oktober was er weer een Ontmoet&Groetdag van IBBY Nederland, zoals gebruikelijk in (en met dank aan) het Kunstmuseum Den Haag.

IBBY? International Board on Books for Young people, opgericht in 1953, zie hier. IBBY Europe, hier. Er zijn landensecties, zoals IBBY Nederland, maar men kan ook individueel lid worden.

 

Ellen Vesters vertelde er over het door haar opgerichte opleidingscentrum Venster Academie voor illustratie en narratief, in Utrecht.  

 

Een succesverhaal, zo te horen. Maar ja, anders ga je niet achter een spreekgestoelte staan.

 

Directeur van Literatuurmuseum / Kinderboekenmuseum Valérie Drost liet wat zien van de plannen voor de nieuwe behuizing van het museum, pal in het centrum van Utrecht, tegenover het stadhuis, het voormalige Magazijn de Zon.

 

 

Het ziet er allemaal mooi uit, die plannen om vier verdiepingen naar leeftijd te onderscheiden (0-6, 7-13, 14-18, 18+), voor tentoonstellingen met namen als 'Het Verhalenhotel', 'Het Alfabet', 'De wereld van Kikker' op de eerste verdieping (0-6), de 'Verhalenredders van Fabulon' en 'Woordenrijk' een verdieping hoger, 'Back Street 3.0' voor de tieners en voor 18+ 'Gaan waar de woorden gaan', 'Literatuur uit de muur' en wisseltentoonstellingen. Er komen ook ontmoetingsplekken en een theaterzaal, en er komt een nieuwe trap die naar boven cirkelt. Ambitieus en dat geldt ook voor de te realiseren bezoekersaantallen. Komen er nu rond 140.000 per jaar, dat moet groeien naar 270.000, aldus Valérie Drost. Opening: 2027 of 2028.

 

Staat genoteerd. Wordt vast een trekpleister in Utrecht. De bereikbaarheid voor wie niet in Utrecht woont gaat er wel ietsje op achteruit: nu ligt het museum enkele minuten van een treinstation, dat wordt een klein kwartiertje lopen, onder meer langs winkels die veel afleiding zullen bieden, of een van de vele buslijnen nemen die na vijf minuten bij halte Neude stoppen. Ook parkeren wordt wat lastiger, en nog duurder.

 

Van Iedereen Leest kwam Eva Berghmans, met een goed verhaal over het recht op lezen als mensenrecht, beter gezegd kinderrecht. Dat recht op lezen blijkt goed verankerd in allerlei verklaringen. Maar ja, nu nog toepassen...

 

Ten slotte kwam Zainab Zamil langs met voordrachten uit Wij zijn Palestijnen van Reem Kassis. 

Bu kitap sana

Ofwel: Dit boek is voor jou. Voor het geval dat er Turkssprekende kinderen in het asielzoekerscentrum verblijven. Welkom in ons land, ülkemize hoşgeldin. Je weet maar nooit, als de regering van Turkije nog een slagje autocratischer wordt. Intussen verblijven er wellicht ook nog Koerdisch-sprekende kinderen in datzelfde asielzoekerscentrum. Uit hetzelfde land...

En voor alle zekerheid is deze mooie verhalenbundel ook nog te lezen in het Arabisch, Farsi, Koerdisch, Somalisch en Tigrinya. Welke taal spreken ze in Darfur? Ah, Massalit, Zaghawa... maar ja, daar komen vooralsnog geen vluchtelingen vandaan. Helaas is het boek er niet in het Oekraïens en Russisch, maar wie weet komt dat nog en als de politieke ontwikkelingen in de VS en Israël even doorzetten zijn er wellicht ook vertalingen in het Engels en Ivriet nodig. 'Er waaien gure winden,' om Marit Törnqvist vrij te citeren.

 

 

 

Op 2 november werd in Utrecht de Stichting Een boek voor jou ten doop gehouden, zie ook een recent eerder bericht. Doel is dat 'elk kind dat gevlucht is naar Nederland het boek Een boek voor jou krijgt als welkomstgeschenk'. Niet meer en niet minder. Daarmee heeft een persoonlijke actie van Marit Törnqvist een stevige basis gekregen.

Tegelijk werden exemplaren van Een boek voor jou meegegeven aan mensen die met dit boek een workshop willen geven aan kinderen in een asielzoekerscentrum. Het boek, aldus de stichting, 

 

verwelkomt kinderen in azc’s met mooie verhalen uit hun nieuwe wereld in hun eigen taal. Een eigen boek om zelf te lezen, voor te lezen en samen van te genieten helpt ze al snel na aankomst kennis te maken met de literatuur van het land waarin ze terecht zijn gekomen. Het zorgt voor verbinding tussen kind en ouder en benadrukt dat er ruimte blijft voor de eigen taal en identiteit. Tegelijkertijd vormt het een brug naar de Nederlandse (lees)cultuur.

 

Maar om te beginnen is zo'n boek natuurlijk al een geweldig welkomstcadeau. 

De stichting geeft workshopgevers handreikingen en wil ook een netwerk van coördinatoren opzetten die aanvragen van asielzoekerscentra koppelt aan workshopgevers.

Van belang is nog dit:

 

Op dit moment zijn we bezig met de organisatie van een tournee van kinderboekenmakers en andere voorlezers en workshopgevers. De tournee gaat van start in het voorjaar van 2026 en zal plaatsvinden door het hele land, in azc’s en noodopvanglocaties waar gezinnen wonen. De tournee wordt gecoördineerd door Studio Kleine Lettertjes in samenwerking met het COA en verschillende vrijwillige coördinatoren per provincie.

Wil je meedoen of meer weten? Of wil je je op een andere manier inzetten voor Een boek voor jou?
Stuur een mail naar info@eenboekvoorjou.nl.

 

Waarvan acte. 

9 %

Proza uit de Eerste Kamer der Staten-Generaal:

In het Hoofdlijnenakkoord was opgenomen dat het verlaagde btw-tarief (9%) voor logies, cultuur, media en sport per 1 januari 2026 zou worden verhoogd naar 21%. Deze maatregel maakte deel uit van het Belastingplan 2025, dat op 1 januari 2025 in werking is getreden. Vooruitlopend op de formele wetswijziging werd het bijbehorende overgangsrecht voor cultuur, media en sport per 1 januari 2025 al buiten werking gesteld via twee beleidsbesluiten.

Naar aanleiding van de motie Van Dijk c.s. (TK 36.602, 140) en het debat in de Tweede Kamer, heeft het kabinet in de Voorjaarsnota 2025 ( EK 36.725, A met bijlagen) aangekondigd de btw-verhoging op cultuur, media en sport te schrappen. Met dit wetsvoorstel wordt het Belastingplan 2025 daarom gewijzigd per 1 januari 2026. Hierdoor blijft het verlaagde btw-tarief van 9% voor cultuur, media en sport behouden. De btw op logies wordt per die datum wel verhoogd naar 21%.

En zo, bijna onopgemerkt, is dus geregeld dat de btw op boeken 9 % blijft. Hoera.

Neonreclame

Toch maar even vermelden, ook al valt het ietwat buiten dit blog: wat een prijzenswaardig initiatief om een coöperatieve schoolboekenuitgeverij te starten die tot doel heeft goedkopere onderwijsmaterialen te maken. Schoolboeken werden de laatste decennia steeds dikker, kleurrijker - en dus duurder. Te duur, vinden veel docenten kennelijk. Neon is de naam, officieel afkorting van Nederlands Onderwijsinstituut. 

 

Welkom bij Neon!

Wij zijn een grote groep leraren, schoolleiders en schoolbesturen die samen betere, duurzamere en goedkopere schoolboeken gaan maken voor onze leerlingen. En we nodigen iedereen in het onderwijs uit om zich bij ons aan te sluiten. 

Dat kan door te reageren op een van onze 46 vacatures, door lid te worden van het Neon-lerarenteam, het Neon-schoolleidersteam, of door als schoolbestuur lid te worden van onze coöperatie. 

 

Zo stond het op 6 november op de web. Opmerkelijk: het consequente tutoyeren van de potentiële lezer.

 

Ben je schoolbestuurder?

Meer dan 60 schoolbesturen zijn al lid van Neon of bezig met de besluitvorming om lid te worden. Zij hebben samen meer dan 500.000 leerlingen. Door nu al aan te sluiten kunnen jij, jouw schoolleiders en jouw leraren meebeslissen over de koers.

 

Verder de korte zinnetjes en zoiets als dit:

 

 

Zou deze website ook al door de wastrommel van contentmarketeers zijn gegaan?

 

Maar hoe dan ook, dit is een interessant initiatief. Benieuwd naar het vervolg.

Dit wil je lezen!

Prachtige titel! Meteen aangevraagd.

Ware het een slogan in de boekenkiosk, dan zou een inwendig stemmetje meteen hebben gefluisterd: hoezo? Waarom zou ik dat willen lezen? Zullen we het maar overslaan? Uw niet meer zo heel jonge blogschrijver heeft al een bijna ingebakken negatieve respons op reclamekreten, de narrige neiging om hem per reclameboodschap toegediende imperatieven en aansporingen niet op te volgen. Hoezo moet ik dit of dat? Ik moet helemaal niks.

Wie oplet ziet overal imperatieven om zich geen en sommige zijn heus wel nuttig ('Keep left!', als je met je auto van boord gaat in Groot-Brittannië) maar andere zijn vooral irritant en vragen je aandacht voor zaken waaraan je geen aandacht had willen geven. Vooral veel aansporingen om iets te kopen. Nu! Met korting!

 

Wat heerlijk als er ineens een verhaaltje is waarin juist zulke kreten het thema zijn. Er is zelfs een woord voor gevonden: imperatyfus, de neiging om juist wel gevolg te geven aan die imperatieven.

Niet alleen de titel, ook het uiterlijk van het boekje is raak: dat is, zie colofon, de verdienste van boekvormgever Karst-Janneke Sigaar. 

 

Het verhaal is soms grappig.

 

 

 

 

Hoofdpersoon Stan (elf, 'bijna twaalf') heeft een vader die aan imperatyfus lijkt te lijden en ook last heeft van de neiging om letterlijk te nemen wat figuurlijk bedoeld is. Hij 'zit misschien wel op het spectrum' (p. 81).

 

'Ach, sorry,'  zei de professor, 'Als je op het spectrum zit ben je in meerdere of mindere mate autistisch.'

 

Zijn moeder, schrijver van lokkend bedoelde teksten voor de stad, is daarom kort geleden vertrokken, is tijdelijk of voorgoed ergens anders gaan wonen. Met zijn vriendin Amy onderneemt hij een actie om alle reclameboodschappen in de stad over te plakken met behang en stickers. Dat behang heeft hij gevonden in een kast thuis, een van de vele impulsaankopen van zijn vader. Er staan vogels op afgebeeld. Als start bedekken ze het bord met verkiezingsleuzen tegenover zijn heus met vellen vogeltjesbehang. Hoewel ze bij een laatste actie in de kraag worden gegrepen, heeft de actie toch enig succes en bovendien lijkt het goed te komen tussen Stans vader en moeder.

 

 

 

Een grappig verhaal dus, maar de verteller is nogal tobberig en serieus. Die verteller is Stan zelf. Dit wil je lezen! is een van de vele verhalen voor kinderen waarin de hoofdpersoon aan het woord is. Soms is dat functioneel, zelfs meer dan dat. Neem alleen al het oer-tienerverhaal (overigens niet specifiek voor tieners bedoeld) The Catcher in the Rye (1951), waarin verteller Holden Caulfield echt de toon zet en het verhaal briljant maakt.

Als karakter komt Stan redelijk uit de verf. Neem nou dit citaatje:

 

Bijna iedereen stak zijn vinger op, maar ik wist het zo net nog niet. Meester Maarten had net verteld hoe verzetsmensen vroeger illegale kranten drukten, met nieuws waarvan de Duitsers liever niet hadden dat de Nederlanders het lazen. Als je betrapt werd ging je naar een kamp of schoten ze je dood. Echt zo belachelijk. Dus ik wist niet of ik dapper genoeg zou zijn om in het verzet te gaan.

Het is een vorm van eerlijkheid die hem vaker parten speelt en met die rechtlijnigheid lijkt hij een beetje op zijn vader. Als je hem als verteller hebt aanvaard, leef je heus wel met hem mee. Hoe zijn vader hem verontrust terwijl hij hem tegelijk een beetje in bescherming neemt, hoe hij zijn zorgen deelt met zijn moeder en met Amy, best een serieus verhaal. Maar niet geniaal.

Gewoon een degelijk, redelijk doorsnee-verhaal over (zogenaamd: van) een jongen met tijdelijk gescheiden ouders, zonder veel drama en het komt goed. Het meest aansprekende is nog de lichte gêne die Stan soms voelt. 

Een lang citaat om dat te tonen, begin verhaal (p. 11-13). Stan staat met zijn vader in de supermarkt. Een man biedt partjes vruchten aan.

 

'Kan ik u misschien een gezonde snack aanbieden?' vroeg hij.

'Ja hoor, dat kunt u wel doen,' antwoordde mijn vader, 'maar ik hoef niet.'

Je zag de verwarring op het gezicht van de man. Waarschijnlijk had hij een ja of nee verwacht en niet allebei.

'Jij, Stan?' vroeg mijn vader.

'Nee, ik hoef ook niet.' 

'Dank u,' vulde mijn vader aan.

Even later hoorde ik hoe de man bijna fluisterend dezelfde vraag aan een andere klant stelde.

 

Op zoek naar mijn favoriete peer hield ik met een schuin oog de rug van Noah in de gaten. Geen zin om nog een keer door hem genegeerd te worden.

Ze waren er nog! De peren. Ze waren rood met geel en glommen als appels. Net toen ik er twee wou pakken hoorde ik gemor. Gemor ja. Weet je hoe dat klinkt? Als twee dames die achter je vader in de rij staan en vinden dat hij door moet lopen. Maar mijn vader weigerde. Hij knikte naar de geel-zwarte streep op de grond. Met wat moeite kon je nog net HOUD AFSTAND lezen. Als er tien paar schoenen overheen gingen, zou er alleen nog HOND staan.

Mijn vader was de enige die die oproep nog gehoorzaamde. Niet uit vrees voor een virus, maar gewoon omdat het er stond. Ik was er al een beetje aan gewend, maar snapte ook wel dat mensen het gek vonden.

Ik haastte me richting kassa. Gelukkig was mijn vader net aan de beurt. Hij deed twee stappen naar de kassa en keek achterom of de vrouw achter hem een beetje afstand hield. Als een ware Virgil van Dijk schoof ik ertussen.

'Sorry, ik hoor bij hem,' zei ik netjes en ik legde mijn peren op de balie.

'Staan niet op het lijstje,' ze mijn vader.

'Maar ze zijn lekker!'

'Maar we hebben ze niet nodig.' Hij liet me het lijstje zien waarop ze niet stonden. Tegelijk zag ik zijn blik naar een mandje mandarijnen gaan. KOOP NU LAATSTE KANS! stond erbij. Zijn hand ging erheen en hij legde een, twee, drie mandarijnen bij de andere boodschappen.

 

Tekenend? We gaan nog even door. Noah is een klasgenoot.

 

'Staan niet op het lijstje,' murmelde ik. Ik pakte mijn peren en liep terug de winkel in. Dit keer zag Noah me wel.

'Hé Stan, toffe peren!' Hij knikte richting kassa. 'Is dat je vader?'

'Wie?' vroeg ik terwijl ik onbenullig om me heen keek.

'Die man die nog steeds afstand houdt.'

Niet reageren op Noah. Niet reageren op Noah. De meester had het ons vaak genoeg gezegd. Maar ik reageerde toch. En wat ik zei was zó stom.

'Huh? Nee, hoezo?' Hopelijk klonk mijn hartslag niet door in mijn woorden.

'Ah, ik dacht al: arme Stan. Want volgens mij zit daar een steekje los.' Noah wees met zijn vinger naar zijn voorhoofd.

 

Hier laat ik het bij. Die laatste passage toont iets van de moeizame positie van Stan op school. Maar die verandert door zijn actie met Amy. Daar zit dus ook geen heel diepgaand drama in.

 

Wat dit verhaal meer dan een doorsnee-verhaal maakt is dat het om reclame gaat. Gevoeligheid voor de ontelbare bevelen die ons van alle kanten de hele dag door bereiken. 'Meld je aan! Fly Emirates! Stream nu!' (p. 44). Zoals Stan ziet als hij zijn vaders laptop opent om een adblocker te installeren.

Dat, en de taalspelletjes die hier en daar voorkomen, zie boven, maakt dit een grappig verhaal. Maar het zou vermoedelijk nog grappiger geweest zijn als niet Stan, maar een anonieme, maar wel betrokken en zelf behoorlijk grappige verteller aan het woord was geweest.

 

Horst, Marc ter. Dit wil je lezen! Met tekeningen van Karst-Janneke Sigaar. Gottmer, 2025. ISBN 978 90 257 8158 3, 144 p.    

Dodo's

Bijzonder aan de buitenkant van De lijst van Violet Sopjes is de achterkant. De flaptekst, zoals de tekst op de achterkant nog steeds wel wordt genoemd, en de drie aanbevelingen, citaten uit recensies.

 

 

Is dit 'een bijzonder en grappig verhaal over een meisje dat de dingen lekker net een beetje anders doet'? Hm. Of 'een even komisch als ontroerend portret van een kwetsbaar (bwûhh) 'meisje'? 'Vertellersvakwerk'? Hangt er van af wie je tot verteller benoemt, Violet of de auteur, David Vlietstra. Beiden hebben op hun eigen manier een prestatie geleverd. En nee, David Vlietstra is geen debutant, maar dit boek verschilt wel behoorlijk van wat hij voordien afleverde.
 
Wat de flaptekst in ieder geval niet doet is de intrige (vooral die 'verrassende wending', flaptekst) verraden en dat is te prijzen. Dat is ook een bekende recensentenopgave: je wil een serieuze bespreking maar een verrassende wending of de afloop verborgen houden, om de lol voor toekomstige lezers niet te bederven.
 
Verteller van dienst is Violet Sopjes, een meisje van elf jaar. Ze heeft van Ingeborg een opdracht: ontmoetingen met klasgenoten beschrijven. Wie Ingeborg is en vanwaar die opdracht blijft voor ons lezers aanvankelijk in het duister. Die beschrijvingen zijn heel levendig en bevatten veel details, die op het laatst wat exuberant worden en als we zover zijn dat Muze in haar eentje blijkt te wonen en ze met Nonet in een stal verborgen dodo's terechtkomt krijgen we als lezer natuurlijk argwaan. 

 

Violet heeft een lieve moeder.

 

Het was mijn eigen schuld. Ik had Ennie zelf door mijn vingers laten glippen. Ik had het afgelopen jaar alles door mijn vingers laten glippen.

Mijn moeder was op mijn bureaustoel gaan zitten en ze keek naar me toen mijn kin begin te trillen. Mijn ogen werden vochtig en er sijpelde waterig snot uit mijn neus op mijn bovenlip. En toen deed mijn moeder wat ik op dat moment precies even nodig had. Ze spreidde haar armen, net als vroeger, toen we 'wie komt er in mijn huisje' speelden. Dankbaar liep ik naar haar toe en voor het eerst sinds lange tijd kroop ik bij haar op schoot, ook al was ik daar nu veel te groot voor. Mijn moeder sloeg haar armen om me heen en mijn hele lichaam begon te schokken.

Ik huilde en huilde, minutenlang. Er kwamen tranen en snot op mijn moeders blouse, maar dat maakte haar niets uit. Ze hield me vast en aaide mijn haar. Ik wilde voor altijd zo blijven zitten.

'Ik... kan toch niet... mijn hele leven... in mijn kamer blijven?' snikte ik tussen allemaal schokkerige ademhalingen door.

 

Hoe dit precies zit en uiteindelijk afloopt? Lees daarvoor het boek. Nee, Ingeborg is niet haar moeder maar een therapeut, zo blijkt later.

Die passage hierboven zit tegen het eind van het verhaal en inmiddels zijn we als lezer als het goed is geheel ingepakt en hebben het ongeloof over zo'n vaardig schrijvend elfjarig meisje geheel overboord gezet, een voorbeeld van willing suspense of disbelief. Het verhaal had er niet mee moeten beginnen. Nou ja, verhaal: dit is eigenlijk een bundeltje verhalen in een verhaal. En dat bundeltje doet het 'm, hoe ontroerend het einde ook is.

Mooi werk.

Met illustraties die heel stijlvast en soms grappig zijn, maar eigenlijk overbodig. 

De auteur won met dit boek in 2025 een Zilveren Griffel. Die gun ik hem van harte.

 

 

 

Vlietstra, David. De lijst van Violet Sopjes. Met illustraties van Yoko Heiligers. Gottmer, 2024. ISBN 978 90 257 7870 3, 224 p.