Het intrigeerde, dit boekje, vanwege de titel: Mag je haaien aaien?
Rare vraag. Wie zou dan toestemming moeten geven? Papa, mama, de juf, de regering, een god? En wie zou er in vredesnaam een haai willen aaien?
Dus aangevraagd.
Het is een prentenboek met gewatteerde omslag, stevige bladen en illustraties die het eerste ogenblik doen denken aan een boekje bedoeld voor peuters en kleuters. Maar de tekst en de opzet suggereren iets oudere kinderen, die al kunnen lezen en, niet onbelangrijk, onderscheid kunnen maken tussen feit en fictie, en soms enige kennis vooronderstellen.
De opzet: een vraag, een fictief antwoord en een feitelijk antwoord.
Neem 'Kunnen kikkers kussen?'
Fictief antwoord:
Kikkers krijgen graag kusjes. Ze kunnen urenlang stilzitten op hun lelieblad. Met getuite kikkerlippen wachten ze daar op een zoen. Om dan, hocus pocus pas, plots te veranderen in een dappere prins met een wapperende mantel.
Feitelijk antwoord:
Maar eigenlijk zit het zo: kikkers kunnen niet kussen, maar wel geweldig kwaken. Het zijn zelfs de enige dieren die kwaken. Het kwaken bij kikkers heeft dezelfde functie als het kussen bij mensen. Al kwakend lokt het mannetje het vrouwtje tot bij zich. Het kikkermannetje dat het mooiste kwaakt krijgt vaak het leukste kikkervrouwtje.
Om dit te savoureren moet je dus begrijpen dat er in het fictieve antwoord naar een sprookje verwezen wordt en weten wat een prins is. Bovendien moet je een woord als functie kennen en dan vervolgens aannemen dat mensenmannen een soort kuswedstrijd houden: wie het beste kust, krijgt de leukste vrouw.
Dat is Darwin te kort door de bocht.
Nog een voorbeeld: 'Waarom zijn flamingo's roze?'
Om te beginnen, en dat geldt voor alle 'waarom'-vragen in dit boekje, waarom veel flamingo's roze zijn weet niemand. Gelovigen kunnen zeggen: omdat God dat zo heeft geschapen.
Waardóór flamingo's roze worden, hoe dat gaat, is wel bekend want onderzocht: door het eten van beesten met natuurlijke kleurstoffen, met name garnalen.
Het is een verschijnsel dat zich in het algemeen allengs uitbreidt, het vervagen van onderscheid tussen oorzaak en reden, tussen hoe en waarom. Vermoedelijk doordat mensen behoefte hebben aan samenhang, zinvolheid, aan redengeving en doelstelling, en bang zijn van doelloze chaos, zinloze ketens van oorzaak en gevolg. Zinvol is positief, zinloos negatief. Dat de mensheid, en eigenlijk het hele bestaan, een 'schitterend ongeluk' is wil er bij de meesten niet in. Het blinde lot is niet geliefd.
Dus waarom kippen een kam op hun kop hebben, waarom okapi's een zebrabroekje aan hebben, waarom flamingo's roze zijn, waarom een pelikaan zo'n grote bek heeft, waarom een bromvlieg bromt, om wat vragen uit dit boekje te noemen, we weten het niet, wel is vaak bekend (want onderzocht) hoe het komt.
Gelukkig zijn er ook andere vragen in dit boekje: kan een octopus in de knoop raken, zijn krabben de kappers van de zee, hoe blijven slakken plakken, kunnen pinguïns vliegen, bestaan er omaslangen (de op-een-na raarste vraag), zoals al gemeld of kikkers kussen kunnen en de titelvraag, of je haaien mag aaien (de raarste vraag). Dat zijn allemaal min of meer hoe-vragen en zo zijn de waarom-vragen in dit boekje ook bedoeld.
Het is een didactisch principe, dacht ik, dat je vooral vertelt hoe het zit en niet hoe het niet zit. Daar wijkt dit boekje glansrijk van af. Laten we die pelikaan nog even bekijken voor we met de haai eindigen.
Een pelikaan is een groepsdier, hij babbelt erop los. Een praatje hier, een praatje daar. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat. Zijn kwebbelbek staat nooit stil. Van zo veel getater, getoeter en getetter krijgt de pelikaan een grote bek.
Nee hoor:
Maar eigenlijk zit het zo, de pelikaan kan met zijn grote bek veel vis vangen. Hij slaat met zijn vleugels op het water en jaagt zo de vissen naar een ondiep stuk. Daar schept hij ze makkelijk op met zijn bek. Aan de bek hangt een keelzak, waardoor de pelikaan veel water en vis kan opscheppen. Als hij zijn bek in de lucht steekt, loopt het water weg en blijft de vis over. Die slokt hij dan in één keer op.
Altijd gedacht dat een pelikaan een snavel heeft. Hier zien we ook een valkuil van het waarom: als dit een reden zou zijn, zou je verwachten dat álle viseters zo'n keelzak hebben. Handig, niet waar? Het is ingewikkeld en (zie boven) weinig bevredigend om uit te leggen dat er nu eenmaal veel variatie in de natuur is, iets met vallen & opstaan ofwel trial & error, en nog een beetje toeval.
Maar dat het beest veel vis kan opslaan in die keelzak is ontegenzeggelijk waar, net als hun jachttechniek.
O.k., de hamvraag: 'Mag je haaien aaien?'
Fictief antwoord:
Haaien kunnen niet zo goed tegen aaien, knuffelen en kietelen. Ze krijgen er de slappe lach van en slaan dan wild om zich heen met hun staart en vinnen. Opgelet dus, want dat kan best gevaarlijk zijn. Ook een glibberende haai blijft altijd een stoer en sterk dier.
Feitelijk antwoord:
Maar eigenlijk zit het zo: haaien zien er met hun grote scherpe tanden en hun felle kleine ogen niet echt aaibaar uit. De kans dat jij bij het pootjebaden aan zee een haai tegenkomt is gelukkig heel klein. Als er toch eens een verstrooide haai in de buurt komt, maak je dan maar snel uit de voeten. Want als een haai op zoek is naar voedsel, zou die kunnen denken dat jij een zeehond bent of een ander lekker dier uit de zee. Die haai aaien is dan zeker geen goed idee!
Dat is niet echt een antwoord op de vraag of het mág. Maar wel een goed advies. Dat geldt trouwens in het algemeen voor álle wilde dieren, en ook voor huisdieren die niet bij je in huis wonen.
Of haaien 'felle ogen' hebben, is een kwestie van smaak, de auteur vindt kennelijk van wel.
Die auteur staat wonderlijk genoeg niet vermeld op de voorkant van het boek, maar wel op de titelpagina en achterop: Katrijn De Wit. Inge Rylant maakte de illustraties, Laura Bergans deed de vormgeving.
Die illustraties zijn voor een 'weetjes'-boek wonderlijk abstract, zoals bovenstaande afbeeldingen tonen. Je zou met dit boekje als gids niet echt een flamingo herkennen, laat staan een haai. Mooi vormgegeven, maar nauwelijks informatief. En een 'weetjes'-boek zou het moeten zijn, want het is er een uit een reeks 'Wijze Weetjes', waarvan één met de beslist wel grappige titel Komt oude kaas van oude koeien?.
De Wit, Katrijn, Inge Rylant en Laura Bergans. Mag je haaien aaien? Pelckmans, 2025. ISBN 978 94 6234 855 4, 52 p. 4e, volledig herwerkte druk. Oorspr.: 2019.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten