Kunnen vogels praten?

Een veld vol rustende grutto's is niet stil. Als je goed luistert, hoor je ze praten.

Praten? Nou ja, communiceren, ze maken in ieder geval geluid en reageren op elkaar. Of ze zich bewust zijn van wat ze doen? We weten het niet. Er is geen bewijs voor.

Maar ja, hoor ik een denkbeeldige grutto al schamperen, alsof mensen zich wél altijd bewust zijn van wat ze zeggen... 

Als iets uit de 32 verzamelde stukjes van Jantien de Boer blijkt, dan wel dat vogels een veel groter repertoire aan communicatiemiddelen hebben en ook veel meer met elkaar communiceren dan de meeste mensen denken. Ze kennen, herkennen elkaar, herkennen ook mensen en dus vermoedelijk ook andere dieren als individuen, hebben zo hun voorkeuren, en ze kunnen leren, bijvoorbeeld over trekroutes. Van Sinagote is bekend dat ze altijd even langs een oude kennis ging vóór ze haar vaste broedgebied opzocht.

 

Sinagote komt ook voor in Wondervogels. Het was alsof ik een oude bekende ontmoette.

 

Of het werkelijk verzamelde stukjes zijn, weet ik niet. Het staat niet vermeld, maar Jantien de Boer schrijft al dertig jaar stukjes voor de Leeuwarder Courant. Eerder verscheen van haar Landschapspijn. Het kunnen ook 32 hoofdstukken zijn en zo heten ze ook, maar dan wel op de maat en in de stijl van een column. De kletsende grutto's komen uit hoofdstuk 3:

 

De lente komt langzaam. Maar als het eenmaal zover is, barst het in het land van Murk van het leven. Hazen rammelen, grutto's roepen en in de melkkelder bivakkeert de Tsjechische masterstudent Ondrej Belfin.

 

Vier maanden lang deed Ondrej onderzoek naar de taal van de grutto's. Hij plaatste microfoons in het vogelland die dag en nacht gruttogeluiden opnamen. Je kunt er niet alleen naar luisteren, maar ook naar kijken. Spectrogrammen geven de gruttotaal in beeldtaal weer. Het zijn puzzelstukjes, woorden bijna, die zinnen vormen.

 

'Ik heb de grutto's onderschat,' zegt Ondrej een jaar nadat hij in Wommels logeerde. In de duizenden en duizenden uren aan geluidsopnamen die hij analyseerde, was er elke drie sonden eentje aan het woord. 'Het is ongelooflijk hoe spraakzaam ze zijn. Ze waren echt vier maanden lang de hele dag aan het conserveren.' 

Een heerlijke stijl en dit citaat geeft een indruk van de aanpak. In vrijwel elk stukje, pardon, hoofdstuk, komt een onderzoeker of andere betrokkene voor, ze haalt haar kennis waar hij is. Onderzoeker Theunis Piersma (die ook bij Sinagote betrokken was) komt herhaaldelijk langs. Beetje grappig dat hij op de achterkant (de 'flaptekst') wordt geciteerd: 'Prachtig, ik las het in één adem uit en had tranen in mijn ogen.' Ja, daaraan heeft-ie zelf bijgedragen...

 

Vogels komen er natuurlijk ook langs. Veel grutto's, maar ook wespendieven (ja ja, onderzoeker Rob Bijlsma), kanoeten en meer, en zelfs springstaarten. Dat zijn overigens geen vogels.

Het onderwerp antropomorfisme komt uiteraard langs: het aan dieren toeschrijven van menselijk gedrag, de valkuilen ervan Maar belangrijk is vooral de slotsom dat het idee dat vogels vrijwel uitsluitend op hun instinct leven achterhaald is. Vogels kunnen leren, ook van elkaar, en ze kunnen behoorlijk van elkaar verschillen.

Wat vogels ons vertellen? Dat we nog veel niet weten. En 'dat er niet alleen veel te verliezen, maar ook veel te winnen valt'. En

 

De onderzoekers ontdekten dat de vogels elkaar intiem kennen. Waarschijnlijk besluiten ze zelfs in onderling overleg wie wanneer voorop gaat vliegen om de lasten zo eerlijk mogelijk te verdelen.

 

Ja hoor, ik keek er alweer van op en daarna schaamde ik me voor mijn eigen verbazing. Waarom zouden dieren die in groepen trekken elkaar niet kennen? Waarom zouden ze geen gewoonten hebben, geen strategieën, geen cultuur, geen taal? Waarom zijn wij mensen eigenlijk zo godvergeten arrogant?

 

Zo, die zit. 

Te lezen voor wie nieuwsgierig is, van pakweg twaalf tot heel oud.

 

Boer, Jantien de. Wondervogels, wat vogels ons vertellen. Noordhoek, 2025. ISBN 978 94 6471 313 8, 168 p.