Kijk, oude letters als nieuw

Toen ik de titel Kijk mijn letter in de aanbieding van Lemniscaat voorbij zag komen, dacht ik: het zal toch niet?

Het zal dus wel.

In 1988 verscheen Kijk mijn letter van Annie Keuper-Makkink (zie ook hier), met illustraties van Ingrid en Dieter Schubert in de serie De Leesbus (Dijkstra, Groningen), aldus de catalogus van de (Nederlandse) Koninklijke Bibliotheek. 

Een dappere poging om het op te nemen tegen (of, bescheidener, te gebruiken naast) Veilig leren lezen, de al decennia op duizenden basisscholen gebruikte leesmethode van Zwijsen. 

Wolters-Noordhoff nam kennelijk de uitgave al in 1990 over, ik vind in genoemde catalogus hierbij de vermelding 'eerste druk, negentiende oplage' en bij aanklikken blijkt de eerste druk dan uit 1990 te zijn en de negentiende oplage uit 2015, nog te koop aangeboden bij diverse boekhandels, bv. op 14-12-2020 bij Paagman. 

Maar de echte eerste druk was dus die uit 1988, die het overigens wel bracht tot een van de 'Best verzorgde boeken' van 1988. Kijk mijn letter ging, hoewel afzonderlijk verkrijgbaar in de algemene boekhandel, deel uitmaken van de leesmethode 'De Leesbus', aldus Karen Ghonem-Woets in Lexicon van de jeugdliteratuur anno 2010 (DBNL).

 

 

In 1989 verschenen er minstens tien vergelijkbare prentenboekjes, alle in de reeks 'De Leesbus', waartoe ook handleidingen (door, jawel, Annie Keuper-Makkink), letterblokken en kijkplaten hoorden. Deze leesmethode heeft het niet gehaald. Veel uitgaven zijn nog tweedehands te koop.

In de colofon van de uitgave van Lemniscaat staat dan ook wat cryptisch: 'eerste druk in deze vorm'. Achter het copyright-tekentje staat bij tekst en illustraties: 1990. En onderaan de pagina: 'Kijk mijn letter verscheen in 1990 voor het eerst bij Uitgeverij Noordhoff onder dezelfde titel in de serie De Leesbus.'

Kortom: kijk, oude letters als nieuw! Tot je de kleine letters achterin leest...

Intussen mogen we best blij zijn met deze heruitgave. Dat De Leesbus het heeft afgelegd tegen Veilig leren lezen betekent niet dat het een slechte methode was. We weten bovendien al sinds tijden dat de beste leesmethode vooral bestaat uit een goede leerkracht, dat is een- en andermaal aangetoond. 

Annie Makkink was zo'n goede, bevlogen leerkracht, die zich met hart en ziel inzette voor haar leerlingen. 

Kijk mijn letter bevat per pagina een vierregelig versje rond een letter.

Bijvoorbeeld:

De volgorde van de letters is bijzonder: i, k, m, s, ij (als één letter ontworpen), ...

... n, ie, r, a, h, o, d, g, e, aa, u, au, v, uu, ee, ... 

t, p, j, oo, ui, w, oe, l (met het opmerkelijk lange woord lantarenpaal), f, eu, z, ou, ei, b, ng, ch, en tenslotte in twee plaatjes bij elkaar de 'vreemde vrienden' c, q, x en y.

 

Merkwaardig, niet waar? Ik heb helaas Annie Makkinks handleiding niet, anders zou ik hebben nagegaan waarom ze deze volgorde hanteerde. Ze zal er wel argumenten voor hebben gehad, maar die vallen voor mij niet te raden en de volgorde komt op mij willekeurig over, afgezien van de afsluiting met dat exotische viertal en daarvóór ng en ch. Heeft ook niets te maken met klankfrequentie in het Nederlands en de meest voorkomende klank (Ə, de sjwa ofwel stomme e) komt niet in het rijtje voor omdat we er geen aparte letter voor hebben. Wellicht vinden sommige taalkundigen dat de stomme e gewoon een variant is van de beklemtoonde è, maar ja, de ij in hartelijk is ook een Ə., net als de ee in het lidwoord een.

Je moet sowieso al een heleboel letters en lettercombinaties kennen als je dit boekje begint te lezen. De oo van slagroom en brood verschijnt al ver voor de oo-pagina, om maar iets te noemen. Het is dus vooral een oefenboekje voor wie alle letters al eens heeft 'gehad'.

Ik zie wel dat in deze volgorde de gesloten klinkers (bv. de o in hop) voor de open klinkers (bv. de oo of o in hoop of hopen) komen, anders als op het uit het begin van de 20e eeuw daterende beroemde leesplankje van Hoogeveen, ... 

 

 

... met daarop de 'normaalwoorden' aap, noot, mies, wim, zus, jet, teun, vuur, gijs, lam, kees, bok, weide, does, hok, duif, schapen. Zie opnieuw hier voor een beknopte maar gedegen geschiedenis van het Nederlands leesonderwijs, met onder meer aandacht voor 'De Leesbus'.

 

Dat Nederlands een lastige taal is om te leren lezen en schrijven hoef ik niemand uit te leggen. (Het kan natuurlijk altijd nog lastiger: Engels.) Om die vaardigheden onder de knie te krijgen is oefening nodig, veel oefening.

Deze versjes zijn geschikt voor eerste leesoefeningen. Meer ook niet, veel poëzie zit er niet in. 

De Schuberts hebben er wel leuke tekeningen bij gemaakt, vooral die reeks beesten die over de onderrand wandelt is grappig. Werk uit 1988... Bekijk recenter werk van het tweetal en je ziet hoe stijlvast ze zijn.

 

Makkink, Annie, en Ingrid en Dieter Schubert. Kijk mijn letter. Lemniscaat, 2020. 40 p., ISBN 078 90 477 1230 5.