Kunst

Of het nu last of lust is: er zijn gedrukte teksten die met een stem klinken.

 

Een brief van mijn moeder klinkt zoals mijn moeder klonk. Een gedicht van Gerrit Komrij klinkt, als ik het lees, met de stem van Gerrit Komrij, zoals ik me die herinner van tv. Een tekst van Jules Deelder klinkt als Jules Deelder. De geest moet waaien klinkt met de stem van Johnny van Doorn ofwel de Selfkicker. Een tekst van Adriaan van Dis? Hier is... Adriaan van Dis! ('Wat kan ik u inschenken?') Aan Under Milk Wood (van Dylan Thomas) is de stem van Richard Burton verbonden (hier).

Een plaatje en/of tekstje van Paulus de Boskabouter of Eucalypta? Tatatata tatatata tata táttáttaaa... het introdeuntje en dan de stem van Jean Dulieu. (Voor jongere luisteraars: nee, niet die tv-intro, maar de Dance of an Ostracised Imp van Frederic Curzon. Voor de radio, ja.)

De kunstenaar Ted van Lieshout ken ik onder meer van vele optredens waarbij hij met verve zijn eigen of andermans (v/m) kunst voor het voetlicht bracht en brengt. Ted heeft een heel kenmerkende stem. Dat heeft tot gevolg dat ik zijn stem hoor als ik woorden van hem lees, bijvoorbeeld in Kunst? Marcel Duchamps Fontein 1917-2017, Driedelig paard, Ze gaan er met je neus vandoor, Onder mijn matras de erwt of nu in Wat is kunst?

Het lijken onmiskenbaar zijn woorden:

Hallo! Is daar iemand?

                            Ja, ik.

Wie?

                            Ik, de schrijver van dit boek.

Achterop dit boek staat dat er een meisje binnenkomt.

                            Dat klopt. Ik wacht op haar.

Om wat te doen?

                            Ik ga haar vertellen over kunst.

Dat komt goed uit. Ik ben dat meisje en ik heb een vraag.

                            Wat wil je weten?

Wat is kunst?

Dat schept buitengewoon weinig ruimte voor getheoretiseer over het verschil tussen werkelijkheid en waan, non-fictie en fictie, de schrijver en de verteller. 

Toch krijgt dat meisje verder geen naam en besluit ik als lezer snel dat het een verzonnen meisje is. Maar dan is de verteller ('ik, de schrijver van dit boek') toch ook een beetje fictie, al klinkt-ie nog zo met Teds stem. En ook het eiland is dubbelfictie, fictie in fictie, want

Over eilanden gesproken. In 1983 omringde het kunstenaarsechtpaar Christo en Jeanne-Claude elf eilanden bij de Amerikaanse stad Miami.

En zo beginnen, 'rechts van het water', op het 'vasteland', de korte inleidingen bij zo'n 135 zeer diverse kunstwerken. Er wordt steeds aangehaakt bij één woord uit de doorlopende dialoog, links van het water. Soepel zwenkt de verteller, laten we hem voor het gemak 'Ted' noemen, van het ene genre naar het andere, zelfs de bikini en de telefoon komen voorbij, net als een Stradivarius en de Toren van Babel, en de termen cultuur en kitsch.

 

Die inleidingen zijn zinnig en onderhoudend, maar verrassender is wat op het eiland gebeurt.

Het meisje wil weten wat kunst is voor een schoolwerkstuk. 'Ted' vraagt haar zich voor te stellen dat ze op een onbewoond tropisch eiland aanspoelt. Dat moet wel, want zijn eerste antwoord

snapt ze niet. Dat pepert 'Ted' haar aardig in. Ze kan niet ontsnappen, want op zijn vraag

 

  Je merkt dat je bent aangespoeld.

  Wat is het eerste wat je doet? 

antwoordt ze

  Mijn moeder bellen en zeggen

  dat ze me moet komen halen

maar

Over aanspoelen gesproken. Vanuit een zee met goudkleurige golfjes spoelt een mevrouw aan op een sint-jacobsschelp.

Enzovoort, over Botticelli's Geboorte van Venus. 'Ted's toelichting is veel leuker dan de droge tekst van Wikipedia.

Dat meisje maakt zo een hele ontwikkeling door, halverwege verhuist ze ook nog even naar een koud eiland in het noorden en aan het eind, terug op dat tropische eiland, spoelen er nog meer mensen aan en na een feestelijk begin ontaardt het uiteraard in vechten. Zo zijn mensen, dat zag 'Ted' goed.

Het meisje mag naar huis en schrijft 'Ted' een brief:

Maar ja, ze bleef zitten met de vraag

wat het belang is van kunst. Het is wel een vraag, maar als ik er weer voor terug moet naar het eiland, laat het antwoord dan maar zitten. Een 8,5 is ook heel mooi.

Ze hoeft niet terug.

Fijn dat je nog een keer langs wilde komen. Ik was toch in de buurt. Ik wil proberen om je vraag waarom kunst belangrijk is te beantwoorden. Hoef ik dan niet terug naar het eiland? Nee, ik wil je een paar kunstwerken laten zien.

Terwijl 'links van het water' (dat echter nu land wordt) al in koeienletters met nu witte achtergrond het antwoord staat dat ook al op p. 6 prijkte (zie boven) (maar ja, zo'n meisje heeft wat ervaring nodig), ontspint zich een dialoog die aldus eindigt:

Kennis zorgt dat je geest dingen begrijpt, kunst zorgt dat je geest verruimt, dat je inzicht krijgt. Denk maar aan muziek die je mooi vindt. Je steekt er niet per se iets van op, maar het verrijkt je wel. Dat is de zin van kunst. Kunst krabbelt als het ware met een nagel een gaatje in je hoofd zodat er licht door naar binnen valt. Maar wat als je dat hoofd in een donkere kast zet? Dan kan er geen licht meer bij. Dan gaat het hoofd dood. Van verveling. Juist.

Zo eindigt deze dubbele dialoog (de eiland-episode is ook een dialoog) in een fraaie verdediging van de kunst. En alsof dat nog niet genoeg is, haalt 'Ted' op p. 134 en 136 nog een grapje uit met die boodschap van p. 6 en 132.

Pag. 134:

Kunst is alles

 wat je doet

 om niet

 dood te gaan.

Pag. 136:

Kunst is alles

 wat je doet

 om niet.

Dat laatste mag (o.a.) Jef Koons (p. 103) in zijn zak steken.

Dat licht in het hoofd vind ik een mooie manier om te zeggen dat kunst verlicht.

There is a crack, a crack in everything
That's how the light gets in
 
(Leonard Cohen, beetje uit verband hier maar zijn muziek kwam toevallig langs en ik vond het te mooi om niet te citeren.) (Als je hem kent, hoor je 't hem zingen.)
 
En dan vergeet ik haast nog te melden dat Ted (nu zonder aanhalingstekens) van Lieshout naast auteur, beeldend kunstenaar en grafisch vormgever ook nog boekontwerper is, zoals voornoemde uitgaven ook al toonden.
Resultaat: Wat is kunst? is niet alleen een zinnig en onderhoudend boek, het is ook een mooi boek, waarvan de vormgeving bovendien de inhoud ondersteunt, nee, deel van de inhoud is.
Het is kunst.

 

Lieshout, Ted van. Wat is kunst? Begin een eiland... Leopold, 2020. 140 p., ISBN 978 90 258 8009 5. 

 

NB. Dit boek werd in 2021 genomineerd voor de Woutertje Pieterse Prijs, de prijs voor het beste oorspronkelijk Nederlandstalige kinderboek.