In Duitsland staat in de grondwet: 'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus.' Vrij vertaald: de macht van de staat ligt bij het volk. Hier is duidelijk wat volk is: alle inwoners van het land.
Ook als men ergens in de rimboe een volk vond, was redelijk duidelijk wat men bedoelde: een groep mensen die een zelfde taal sprak en zichzelf ook als groep zag.
Als men het heeft over het Nederlandse volk, bedoelt men dan alle inwoners van Nederland? Meestal wel, denk ik. Het is zelfs niet uitgesloten dat de koningin zich tot dat volk rekent. Zo niet, dan ziet zij alle andere inwoners van Nederland (haar onderdanen) als volk.
Als een oude communist het over het volk had, bedoelde hij iets anders: de mensen die hij meende te vertegenwoordigen, tegenover grondbezitters en andere eigenaren van veel spullen, doorgaans kortweg het kapitaal genoemd, of kapitalisten. Die hoorden niet bij het volk. Die zienswijze is, denk ik, ouder dan het communisme. Edellieden en hoge geestelijken beschouwden zich waarschijnlijk als horend tot een andere, hogere orde als het volk.
Dat leeft nog bij de erfgenamen van het oude communisme, en is ook opgepakt door diverse nationalistische en racistische bewegingen. Maar terwijl de zelfbenoemde strijders voor een rechtvaardiger verdeling van goederen en macht een tegenstelling zagen en zien tussen volk en kapitalisten en hun aanhang, zagen en zien die andere bewegingen naast die tegenstelling ook die tussen het ene volk en het andere.
'Wir sind das Volk', riepen demonstranten in Berlijn in 1989. Daarmee bedoelden ze: wij zijn niet dat volk waarover jullie DDR-machthebbers het steeds hebben. Jullie volk is een mythe, wij zijn het echte volk.
Ook een mythe, natuurlijk.
In Stuttgart hoorde men onlangs dezelfde kreet, tijdens demonstraties tegen sloopplannen van het gemeentebestuur. 'De burgers hebben het gevoel dat dat ze niet meer betrokken worden: dáár demonstreren ze tegen,' zei een omstander, die niet meedeed omdat hij voor de sloop was. Hier zie ik een gelijkschakeling van volk met burgers en bestuurders horen daar dan niet bij. Regenten en volk: die tegenstelling kenden we al in de Verenigde Provinciën. Alleen waren de regenten daar de burgers, geloof ik, en hun bedienden en de sjouwers waren het volk.
'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus,' maar in de praktijk heeft het volk al tijden het idee dat het zijn greep op het Staatsgewalt heeft verloren.
Zo drijft het volk dus af van de antropologische betekenis ('weer een volk ontdekt in de binnenlanden') naar de verzameling van machteloze mensen, hoewel er van tijd tot tijd toch weer iets opduikt over 'volkse gebruiken' dat ons weer herinnert aan het volk als verzameling van mensen met min of meer dezelfde taal en gewoontes, zoals er regelmatig ook 'typisch Nederlandse' zaken, handelwijzen en zelfs karaktertrekken worden beschreven.
Er is overlapping, want zij zich zich desgevraagd best als volks zouden willen typeren, hebben meestal weinig op met regering en overheid, zelfs als ze in dienst zijn van diezelfde overheid, en hechten aan de eigen groep en vaste waarden. Het is zij en wij.
Vroeger echter had het volk helden van vlees en bloed, nu van pixels.
Wie de soms lange weg door bedrijven en instituties naar de macht heeft afgelegd (want dat kan en gebeurt nog steeds, in weerwil van het beeld), weet dat en schept zich een avatar van pixels en bits. Wee de machthebber die dat niet doorheeft of niet goed kan hanteren. Van Berlusconi tot Wilders, van Putin tot Obama: ze weten en gebruiken het.
'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus,' maar het volk kijkt tv. Zoals bekend zegt tv niets terug als je ertegen roept. Gelukkig kan men nu zijn ei kwijt op internet. Of ze zich daar iets van aantrekken?
Ook als men ergens in de rimboe een volk vond, was redelijk duidelijk wat men bedoelde: een groep mensen die een zelfde taal sprak en zichzelf ook als groep zag.
Als men het heeft over het Nederlandse volk, bedoelt men dan alle inwoners van Nederland? Meestal wel, denk ik. Het is zelfs niet uitgesloten dat de koningin zich tot dat volk rekent. Zo niet, dan ziet zij alle andere inwoners van Nederland (haar onderdanen) als volk.
Als een oude communist het over het volk had, bedoelde hij iets anders: de mensen die hij meende te vertegenwoordigen, tegenover grondbezitters en andere eigenaren van veel spullen, doorgaans kortweg het kapitaal genoemd, of kapitalisten. Die hoorden niet bij het volk. Die zienswijze is, denk ik, ouder dan het communisme. Edellieden en hoge geestelijken beschouwden zich waarschijnlijk als horend tot een andere, hogere orde als het volk.
Dat leeft nog bij de erfgenamen van het oude communisme, en is ook opgepakt door diverse nationalistische en racistische bewegingen. Maar terwijl de zelfbenoemde strijders voor een rechtvaardiger verdeling van goederen en macht een tegenstelling zagen en zien tussen volk en kapitalisten en hun aanhang, zagen en zien die andere bewegingen naast die tegenstelling ook die tussen het ene volk en het andere.
'Wir sind das Volk', riepen demonstranten in Berlijn in 1989. Daarmee bedoelden ze: wij zijn niet dat volk waarover jullie DDR-machthebbers het steeds hebben. Jullie volk is een mythe, wij zijn het echte volk.
Ook een mythe, natuurlijk.
In Stuttgart hoorde men onlangs dezelfde kreet, tijdens demonstraties tegen sloopplannen van het gemeentebestuur. 'De burgers hebben het gevoel dat dat ze niet meer betrokken worden: dáár demonstreren ze tegen,' zei een omstander, die niet meedeed omdat hij voor de sloop was. Hier zie ik een gelijkschakeling van volk met burgers en bestuurders horen daar dan niet bij. Regenten en volk: die tegenstelling kenden we al in de Verenigde Provinciën. Alleen waren de regenten daar de burgers, geloof ik, en hun bedienden en de sjouwers waren het volk.
'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus,' maar in de praktijk heeft het volk al tijden het idee dat het zijn greep op het Staatsgewalt heeft verloren.
Zo drijft het volk dus af van de antropologische betekenis ('weer een volk ontdekt in de binnenlanden') naar de verzameling van machteloze mensen, hoewel er van tijd tot tijd toch weer iets opduikt over 'volkse gebruiken' dat ons weer herinnert aan het volk als verzameling van mensen met min of meer dezelfde taal en gewoontes, zoals er regelmatig ook 'typisch Nederlandse' zaken, handelwijzen en zelfs karaktertrekken worden beschreven.
Er is overlapping, want zij zich zich desgevraagd best als volks zouden willen typeren, hebben meestal weinig op met regering en overheid, zelfs als ze in dienst zijn van diezelfde overheid, en hechten aan de eigen groep en vaste waarden. Het is zij en wij.
Vroeger echter had het volk helden van vlees en bloed, nu van pixels.
Wie de soms lange weg door bedrijven en instituties naar de macht heeft afgelegd (want dat kan en gebeurt nog steeds, in weerwil van het beeld), weet dat en schept zich een avatar van pixels en bits. Wee de machthebber die dat niet doorheeft of niet goed kan hanteren. Van Berlusconi tot Wilders, van Putin tot Obama: ze weten en gebruiken het.
'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus,' maar het volk kijkt tv. Zoals bekend zegt tv niets terug als je ertegen roept. Gelukkig kan men nu zijn ei kwijt op internet. Of ze zich daar iets van aantrekken?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten