Route naar beter verleden

Herman was een eigenaardige neef. Toen we kinderen waren speelden we wel eens met elkaar - maar niet veel. Waarschijnlijk vond hij mij ook eigenaardig, onze karakters verschilden nogal. Zijn moeder was een oudere zus van de mijne en we woonden niet ver van elkaar, in het zuiden van Eindhoven. We waren ongeveer even oud, we zijn geboren in 1947, hij op 25 april en ik op 27 september. We zaten niet op dezelfde scholen en eenmaal op de middelbare school zagen we elkaar alleen bij de zeldzame familiebijeenkomsten.
In Route naar beter verleden schrijft Annemieke van Maren in het voorwoord dat de scheiding van zijn ouders (voor ons: tante Miep en oom Swan) diepe indruk op hem maakte. Daarvan kreeg ik alleen indirect iets mee.
Later zag ik hem eens in een film, De laatste trein, en ik meen dat ik hem ook eens in Baantjer zag langskomen. Herman Naber was (en dat wist ik natuurlijk wel) acteur geworden. Dat was hij tot 2001. Toen trok hij zich terug in Dordrecht en schreef gedichten.

In 2008 kregen we bericht van zijn zus dat hij ernstig ziek was, in een Dordts ziekenhuis lag en bezoek op prijs stelde. Al was het maar, denk ik, omdat hij zich te pletter verveelde. Ik heb hem twee keer opgezocht. De eerste keer zei hij: 'Stil - niks zeggen.' Hij keek me lang aan en zei toen: 'Ja, Herman!' Hij had me herkend. Inderdaad stelde hij het bezoek wel op prijs, al was-ie ook mild ironisch: 'Ik heb nog nooit zoveel familie gezien.' Nou, dat was ook niet vreemd - hij meed familiebijeenkomsten, zoals de schaarse bijeenkomsten van neven en nichten waaraan zijn zus wel graag deelnam.
Ik herkende dan ook prompt het dialoogje dat Annemieke van Maren in haar voorwoord opnam, opgetekend tijdens een ziekenbezoek op 13 juli 2008:
'"We gaan maar weer eens weg."
Herman: "Morgen kunnen we ook nog gaan afleggen."
"Morgen is er weer een dag."
Herman: "Morgen is er weer een dag om dood te gaan."'

Hij overleed op 3 oktober 2008. Ik maakte de uitvaart en begrafenis mee.
Vier jaar later kreeg ik op zeker moment een bundel nagelaten gedichten, met dvd, getiteld Route naar een beter verleden. Een mooi gekozen titel - de samenstellers (Pieter Breman en Remko Jas) moeten enige kennis hebben gehad van zijn jeugdig geworstel.
De dvd heet Herman Naber - een gefilmd portret. Dat portret betreft uitsluitend zijn dichtersbestaan. Het is een collage van interviews (waarvan een fraai opgenomen bij een spoorlijn met passerende treinen) en voordrachten. De 'zondagsdichter' (zoals hij zichzelf ironisch betitelt op de dvd) blijkt een goede voordrager, wat natuurlijk geen wonder is voor een gewezen acteur, en voorziet zijn teksten van zeer relativerend commentaar.




Die gedichten gaan vaak over Dordrecht en zijn soms wat parlando, dusdanig dat het soms meer aforismen zijn dan gedichten, op een heel lang gedicht na, 'Denkend aan U'. ('zie ik machtige luchten voor licht van de zon boven weidegrond glijden'...)

 Ik citeer een gedicht:

Wantij mist

versluierd en gevitrageerd
door tranenwaas beneveld
Oude Maas, Merweje-adem
koude rook der avonddauw

krijst boven kale takken
matte knoppen vage lente
meeuw haar jammer hoopvol
over eeuwen waterklei

verdampt elk ogenblik beslist oud grijs
à la Willem Witsenacquarel
misschien de tel in mij
mist Wantij jouw gezicht

te laat voorbij
verbroken, onbereikbaar licht
beschaamd, geschieden dicht
schier eindeloos
als jij

En daar zit zeker ritme in. Een van zijn uitspraken op de dvd is dat je aan een tekst in een onbekende taal moet kunnen hóren of het een gedicht is. Hij was zich bewust van de muzikale functie van taal die juist poëzie kenmerkt.
Maar in een aforisme als dit merk je daar weinig van:

Wijnstraat

niets fijners
dan bij vader
achterop beentjes in de fietstas

of bij mamma
natuurlijk

grappig trillerig
neuriënd over
de kinderhoofdjes

... want dat kun je ook zó weergeven:

Niets fijners dan bij vader achterop, beentjes in de fietstas. Of bij mamma natuurlijk, grappig trillerig neuriënd over de kinderhoofdjes.

Vooruit, nog een:

Kuipershaven

weerlicht
flikkert neer
op veer
rivieren
stadsgezicht

de bliksem
flitst zijn plaatjes
Groothoofd
Bolwerk met
Wolwevershavenbrug
die zuchten
zonder praatjes

anders en te vluchtig
komt wat mooi is terug

En nog een:

De zwaan

Heeft ooit een stoute
zwaan kleef aan
een fout begaan
dan was het deze,

minzaam plooiend
waterwegenwezen;

zonder gade een verbinding
voor het leven slaan:
genade!

Ach, de loze troost is groot:
prachtig gaat ze later
in haar eentje dood

En het laatste citaat:

Bedoeling 1

je mag een vrouw
niet gebruiken
als werktuig

tenzij je haar
goed onderhoudt

haar oliet, invet
slijpt en verft
op tijd

en blijft bewonderen

dan doet ze het vanzelf



Naber, Herman. Route naar beter verleden. Liverse, 2012, Bordeau-reeks nr. 11. ISBN 978 90 91034 07 7. Samenstellers Pieter Breman en Remko Jas. Met dvd, Herman Naber - een gefilmd portret, door Marieke van Leeuwen (camera) en Peter M. van der Linden (montage).