Mooie titel: Hoe wij het machtigste dier op aarde werden. Maar de Engelse variant mag er ook zijn: Unstoppable Us: How humans took over the world.
Het viel me meteen op dat wij in die variant geen dieren zijn. Geeft niet, de tekst ondersteunt de Nederlandstalige titel, maar die verrassing blijft voor Engelstalige lezers dus nog even verborgen. Heel even: het eerste hoofdstuk na de inleiding heet meteen: 'Mensen zijn dieren'. Dat is zo duidelijk dat het er in het Engels ook wel zo zal staan.
Die Engelse titel haalde ik uit het colofon achterin het boek. Boeiend om daar ook te lezen dat de Engelstalige variant wordt uitgegeven door Yahav Harari Group Ltd. En zo te zien valt die weer onder
Sapienship Storytelling, 'a multidisciplinary organization advocating for global responsibility'.
Our mission is to clarify the global conversation, focus attention on the most important challenges and support the quest for solutions.
There are many challenges facing the world today. We highlight three:
technological disruption, ecological collapse, and global war.
Niet minder...
De auteur,
Yuval Noah Harari, bekend van
Sapiens en
Homo deus, heeft een missie. Maar om die niet bij voorbaat te laten stranden, heeft hij kennelijk ook de zakelijke kant voortvarend ter hand genomen, 'in collaboration with editorial teams at
C.H. Beck and
dtv publishing houses'. Verrassend genoeg twee Duitse bedrijven.
Het verrast me dan ook niet dat er ook een Duitse vertaling is uitgebracht: Wie wir Menschen die Welt eroberten. De braafste titel van de drie. Er zijn vast meer vertalingen in voorbereiding (waaronder in ieder geval een Griekse) en interessant is ook dat de titel als Band 1 of Volume 1 wordt gepresenteerd. Vervolg of vervolgen op komst!
Mijn vraag of Harari de tekst oorspronkelijk in het Hebreeuws schreef of direct in het Engels vond ik (nog) niet beantwoord. De Nederlandse vertaling is van
Inge Pieters en die vertaalt niet uit het Hebreeuws, wel uit het Engels.
“’Unstoppable Us’ is the book that I wanted to read as a kid,” Harari said in a statement. “It tells the history of humans since the time we were just apes living in the Savannah, until the time we almost became god-like by flying in airplanes and spaceships. It’s a fun book — I hope young readers won’t want to put it down — and it’s also dead serious, aiming to preoccupy you with the questions it raises.”
Voor wie Sapiens en Homo deus heeft gelezen bevat Hoe wij het machtigste dier op aarde werden inhoudelijk geen nieuws.
Maar de auteur is er wel in geslaagd een vertoog te schrijven dat voor leesvaardige kinderen vanaf een jaar of tien goed te volgen is.
Ik citeer het slotstukje uit de inleiding, 'Wat zijn mensen eigenlijk voor wezens?'.
We zijn zelfs zo machtig geworden dat het lot van alle andere dieren van ons afhangt. De enige reden dat er nog leeuwen, dolfijnen en adelaars bestaan, is omdat wij dat goedvinden. Als mensen alle leeuwen, dolfijnen en adelaars op de wereld weg zouden willen hebben, konden we dat binnen een jaar voor elkaar krijgen.
Dat is wel erg veel macht, en die kan op goede en op slechte manieren gebruikt worden. Als mens moet je dus heel goed begrijpen hoeveel macht je hebt en wat je daarmee moet doen.
Daarvoor moet je eerst weten hoe we aan die macht gekomen zijn.
Wij mensen zijn lang niet zo sterk als leeuwen, we kunnen lang niet zo goed zwemmen als dolfijnen en we hebben al helemaal geen vleugels. Hoe kan het dan dat we de baas van de hele planeet zijn geworden?
Het antwoord op die vraag is een van de vreemdste verhalen die je ooit zult horen.
En het is een waargebeurd verhaal.
Ik denk zeker te weten dat ik als tienjarige meteen verder zou zijn gaan lezen.
Er volgt een glashelder antwoord op die vraag.
Maar voor ik daaraan toekom, lijkt het me goed om erop te wijzen dat er een verstandig voorbehoud is, te vinden op p. 25, middenin de geschiedenis van de eerste mensensoorten.
Er zijn heel veel dingen die we niet weten over het verleden, en als je iets niet weet, is het altijd het beste om gewoon te zeggen: 'Ik weet het niet'. In de wetenschap is het extra belangrijk om 'Ik weet het niet' te zeggen. Dat is de eerste stap, want je kunt pas op zoek naar antwoorden als je eerst toegeeft dat je iets niet weet.
Nogal wiedes, zou je misschien denken, tot je je realiseert dat er nogal wat mensen rondlopen die denken dat ze de waarheid in pacht hebben. Die ene onvermijdelijke oom op het verjaardagsfeestje, priesters, imams, dominees, complotguru's, dat soort types. (Waarmee ik niet wil zeggen dat álle religieuze voorgangers denken de waarheid in pacht te hebben.)
Sterker, er zullen conservatief-gelovige types zijn die dit boek meteen verontwaardigd dichtslaan en als het even kan (want verbieden, daar zijn ze dol op) uit school en bibliotheek gaan verbannen. Een beetje zoals juffrouw Laps verbijsterd was toen men haar verkondigde dat ze een zoogdier was (Multatuli,
Ideeën, 391). Het zal in de Bijbelgordel geen hit worden - tenzij voor nieuwsgierige kinderen die het stiekem met een zaklampje in bed lezen. De Christelijke Kinderboekenweek (ja, die
bestaat nog steeds) zal het niet aanbevelen.
Nu nog even over dat glasheldere antwoord. Het fundament: mensen zijn de enige dieren die elkaar verhalen vertellen. Dat stelt ze in staat tot vormen van samenwerking die buiten de eigen familie of stam leiden. Verhalen geven de samenleving vorm en sterkte. Voor alle duidelijkheid: de auteur rekent religies ook tot verhalen. Maar ook iets abstracts als een 'staat' kan alleen bestaan door verhalen.
Het is de kracht van de verbeelding die mensen sterker maakt dan andere dieren.
Ik zie al uit naar het volgende deel.
Noah Harari, Yuva. Hoe wij het machtigste dier op aarde werden, het mysterie van de mens. Illustraties Ricard Zaplana Ruiz, vertaling Inge Pieters. Leopold & Ploegsma, 2022. ISBN 978 90 9500 1, 164 p.
