Babar in het heelal

Lang geleden dat het zo typerende lettertype van de oude Babar-boekjes me onder ogen kwam. Een soort schools handschrift, rechtop en rond. Dezer dagen kwam Heelal voorbij, een documentair boek over vijftien onderwerpen die daarmee te maken hebben, in een boeiende want onbegrijpelijke volgorde: maan, zon, Poolster, Mercurius, Orion, Venus, Halley, Mars, Alioth, Jupiter, Sirius, satellieten, Acrux, Melkweg en atmosfeer.

Deze volgorde is niet die van dichtbij naar ver weg of omgekeerd, evenmin die waarin ze zich aan ons voordoen als we naar de hemel turen, ook niet alfabetisch en wordt evenmin uitgelegd in het paginagrote voorwoord (in dat Babar-achtige lettertype), dat aldus begint:

Recht boven ons hoofd bevindt zich een gigantisch venster naar het heelal. Als we 's nachts naar de hemel kijken, kunnen we een glimp opvangen van wat er zich voorbij onze planeet bevindt. Daar is niet veel voor nodig - alleen onze ogen en een beetje nieuwsgierigheid. Maar kijken we wel vaak genoeg omhoog?

Niet dus, lijkt de auteur te suggereren en ze eindigt dan ook met

Ik hoop dat dit boek je inspireert om vaker naar buiten te gaan, omhoog te kijken en te genieten.

 

 

Of het dan helpt om het boek zo wonderlijk in te richten, vraag ik me af. Hoewel de maan en de zon om te beginnen wel de meest opvallende verschijnselen aan het uitspansel zijn, dat wel. Maar om daarna over de Poolster ('Polaris') te beginnen, dan over te schakelen naar de planeet Mercurius en dan weer de 'Gordel van Orion', tja, wonderlijk, wonderlijk.

Die verschijnselen heten 'helden'. Wederom uit de inleiding:

Of ze nu helder of zwak oplichten, deze hemelobjecten zijn kosmische helden. Ze doorstaan woeste en barre omstandigheden: ze zijn bestand tegen onvoorstelbare kou, hitte en straling, wervelende gassen en supersterke krachten. Ze bestaan al miljoenen jaren en bevatten aanwijzingen voor ons bestaan en onze toekomst.

 

Nog wonderlijker. Want die hitte en straling worden juist veroorzaakt door diezelfde objecten en ze bestáán soms uit wervelende gassen. Ze zíjn die 'woeste en barre omstandigheden'.

Aan elke 'held' worden vier pagina's met wetenswaardigheden besteed. Daarmee is niets mis en leuk is dat auteur Noelia González ook mythes uit alle werelddelen opdist. Ook is haar uitleg doorgaans kernachtig en raak geformuleerd. Zoals:

De zon is de ster in het hart van ons zonnestelsel. Als de aarde ons huis is, is het zonnestelsel onze buurt, die we delen met zeven planeten, een paar dwergplaneten, manen, asteroïden, meteoroïden en kometen. Alles in het zonnestelsel draait om de zon, en die draait op haar beurt om het centrum van ons melkwegstelsel: de Melkweg.

Sla de bladzij om en... nee, helaas, nu volgt Polaris.

En ook jammer, wat de zon doet schijnen legt ze niet uit en ook niet waarom ze de zon een heldin noemt. Eigenwijze ingreep van vertaler (vertaalster) Johanna Rijnbergen? (In de oorspronkelijke Engelstalige versie zal the sun it zijn, zeker met een tweetalige auteur Spaans-Engels, zon is sol in het Spaans - en mannelijk.) (Het is wél waar dat zon in het Nederlands ooit een vrouwelijk woord was, zoals in het Duits.)

Ja, en wat asteroïden, meteoroïden en kometen zijn heeft ze nog niet verteld. Gelukkig staat er achterin een woordenlijst om zulke termen op te zoeken.

Zo valt er nog wel het een en ander op te merken, maar dat neemt niet weg dat dit boek ondanks de vreemde indeling lezers van negen jaar en ouder nog wel iets te bieden heeft.

De illustraties van Sara Boccaccini Meadows zijn bovendien stijlvol en verduidelijkend, al miste ik hier en daar een spectaculaire foto, zoals bijvoorbeeld van het oppervlak van Mars.

Nou we het toch over Mars hebben: geinig is de voorspelling:

In de toekomst kunnen ook menselijke verkenners naar de planeet reizen.

Ha, lekker optimisme! (De auteur werkt o.a. bij NASA, zou dat er mee te maken hebben?) Laat types als Elon Musk dan alsjeblieft de eerste verkenners zijn. Of de president van Noord-Korea. Of ze ooit terugkeren zien we later wel.

 

 

González, Noelia. Heelal. Met tekeningen van Sara Boccaccini Meadows; vertaling Johanna Rijnbergen. Lemniscaat, 2023. ISBN 978 90 477 1505 4, 64 p. Oorspr.: Glow. Magic Cat Publishing, 2023.

Rasoptimisten

'Wij worden nog wel eens weggezet als cultuurpessimisaten. Maar eigenlijk is het tegenovergestelde het geval. Wij worden gedreven door een diepe overtuiging - en hebben eveneens de ervaring - dat leerlingen en studenten zielsgraag goed willen leren lezen en openstaan voor rijke teksten.'

 

Aldus Yra van Dijk en Marie-José Klaver, auteurs van o.a. Omdat lezen loont, in Lezen 4-2023. Gelijk hebben ze. Sterker, ze zijn rasoptimisten.

Ze drijven op een stevig vlot van zelfvertrouwen, weten bijvoorbeeld van goede en slechte boeken zijn, wat literatuur en lectuur is, wat rijke en minder rijke teksten zijn en hebben een rotsvast idee van wat jeugdliteratuur vermag. Lees:

Van oudsher is de jeugdliteratuur een verkenning van wat het betekent om mens te zijn in deze wereld. Als die goede boeken niet meer gelezen worden, dan hebben kinderen nog nauwelijks een bron om te reflecteren op hoe je je kunt ontwikkelen tot een moreel handelend persoon.

Oef. Als ze dus wél gelezen worden, levert dat moreel handelende personen op. Of in ieder geval mensen die daarover nadenken. Dat is nog eens optimisme!

Geen wonder dat ze pleiten voor meer jeugdliteratuur en 'rijke teksten' in het taal- en literatuuronderwijs, zowel in het primair als het secondair onderwijs.

En Marie-José Klaver vindt zelfs dat

leesonderwijs ook een introductie moet zijn in de Nederlandstalige cultuur, in het literair erfgoed, van Vondel tot Astrid Roemer.

Rasoptimisten.

Maar gelijk hebben ze. Laptops en telefoons in de kast (vrij naar Micha Wertheim, Oudejaarsconference), en lezen, lezen en nog eens lezen, onder leiding van een inspirerende, zeer belezen docent. Dan komt het misschien nog goed.

Nog een wens?

Ja, uitgevers die Frans kunnen lezen. Of/en Duits. Zodat niet alle vertaalde (jeugd)literatuur uit het Britse of Amerikaanse Engels komt. Zie het interview, ook in Lezen 4-2023, met vertalers Els Dumez-Blocken en Lies Lavrijsen, die voor hun vertaling van Jefferson uit het Frans van Jean-Claude Mourlevat de Filter Vertaalprijs kregen.

Lees-app

Het was me even ontgaan: de proef-app Lees, ontworpen voor leerlingen vmbo en mbo. Meteen een account aangemaakt en ingelogd. Ik ben geen leerling, maar dat maakt de app niet uit.

 

Ik citeer uit https://www.bibliotheeknetwerk.nl/nieuws/titels-lees-app-zijn-bekend (d.d. 13 juli 2023):

Vanaf september 2023 is de nieuwe LEES-app beschikbaar met ruim 120 e-books en luisterboeken voor de doelgroep 12 tot 18 jaar. De LEES-app is primair gericht op vmbo-leerlingen en mbo-studenten en is gedurende een jaar beschikbaar. Doel van deze pilot is om een bijdrage te leveren aan leesbevordering en geletterdheid van deze jongeren. We beogen dat zij met deze gratis app makkelijker kennismaken met digitaal lezen via de bibliotheek.

De collectie van de LEES-app is gericht op jongens en meisjes in de leeftijd van 12 tot 18 jaar en specifiek voor de niveaus vmbo en mbo. In samenspraak met de doelgroep, leesconsulenten en uitgevers van deze titels is een zo relevant, divers en actueel mogelijk aanbod samengesteld. Fictie, Max Verstappen, liefde, Lubach, Lieke Mertens, spannende thrillers, bekende klassiekers; er is voor iedereen wat te vinden in de LEES-app.

Bibliotheeknetwerk.nl is natuurlijk niet voor die doelgroep, maar voor de begeleiders, de medewerkers van bibliotheken en scholen. je kunt er de titels downloaden.

Nog een citaat:

De LEES-app is een tijdelijke app, die tijdens de pilotperiode van september 2023 tot ca. september 2024 te gebruiken is. De LEES-app werkt grotendeels hetzelfde als de online Bibliotheek-app, met als grootste verschil dat er geen bibliotheeklidmaatschap nodig om gebruik te maken van deze app. De app is gratis te downloaden voor Android- en iOS-apparaten en jongeren hoeven alleen een account aan te maken met een e-mailadres en wachtwoord. Op deze manier willen we deze doelgroep een laagdrempelige toegang bieden tot een aantrekkelijke digitale collectie van circa 120 e-books en luisterboeken. De boeken zijn direct te downloaden om vervolgens te lezen of te beluisteren in de app.

 

Biebtoboeb.nl d.d. : 

De pilot LEES, de gratis app met meer dan 100 titels speciaal voor jongeren in het vmbo en mbo, is nu enkele maanden onderweg. Met succes, het aantal uitleningen staat nu op iets meer dan 38.000!

Voor een online-versie zie hier. 

De applicatie is ontwikkeld door de (Nederlandse) Koninklijke Bibliotheek. Helaas duurt de proef tot september 2024.

 

 

 

 

Aleph beth gimel

 
(Kleitablet met proto-spijkerschrift (ca. 3200 v.Chr.), Vorderasiatisches Museum, Berlijn)

Ergens, op verschillende plekken, hebben mensen ooit bedacht dat het handig is om iets te noteren. Een uitvinding die niet makkelijk over het hoofd te zien is en me mateloos fascineert.

Een artikel in NRC 6-1-2020, 'Toen de Grieken gingen schrijven', bracht me er weer over aan het denken.
Een betere titel overigens dan wat er op internet boven staat: 'Toen de Grieken het alfabet gingen gebruiken'. Want: welk alfabet? Daarover gaat nu juist dat artikel, want Willemijn Waal toonde in recente publicaties (zie hier, even bladeren) dat er niet ineens een vaststaand alfabet was maar een geleidelijke invoering met veel variaties.



  (Proto-Sinaïtisch schrift)

Het maakt aannemelijk dat er op zeker moment een wijde baaierd aan schriftsystemen was, die vermoedelijk begonnen met het Proto-Sinaïtisch schrift. Dat leidde dan weer tot het schrift van de Feniciërs, het Aramees alfabet, enzovoort.
Het heeft me steeds verrast dat het sierlijke Arabische schrift dezelfde oorsprong heeft als het Griekse en dus daarna de Romeinse en Cyrillische schriftsystemen, en dat zelfs een verder oostelijk gebruikt schrift als het Kharoshti (hieronder) uit het Aramese alfabet zou zin afgeleid, en dat zou dan weer invloed hebben gehad op het oude Gupta-schrift dat uiteindelijk mede ten oorsprong lag aan het huidige Devanagari-schrift dat in India wordt gebruikt door zo'n miljard mensen.



En op de meest onverwachte plekken leer ik iets over mij to dan onbekende schriftsystemen, zoals onlangs in het boek Zes maanden in de Siberische wouden, waar sprake is van Boerjaten. Blijken die ook een eigen taal te hebben, die beurtelings in het Mongoolse schrift werd geschreven, in het Latijnse, het Cyrillische en in de 19e eeuw even in een speciaal eigen Boerjatisch alfabet. Tegenwoordig in het Cyrillische alfabet en daarmee mogen ze blij zijn, want een eigen alfabet voor minder dan een half miljoen mensen is geen feest, in praktijk moeten die er nog een schriftsysteem naast leren, zoals bijvoorbeeld de inwoners van Armenië en Georgië ook Russisch kunnen lezen.

Voor dwalen door schriftsystemen is Wikipedia een pracht-uitvinding. Niet alleen voor het overzicht,



ook, nee juist, om door de geschiedenis van schriftsystemen te reizen.

Het is ook steeds weer een vervreemdende ervaring om door een land te reizen waarvan ik de opschriften niet kan lezen. Gelukkig waren dat tot nu toe landen waar men hier en daar ook opschriften gebruikt in voor mij leesbare talen: Marokko (Frans), Georgië, Armenië (Russisch en soms Engels), Sri Lanka, Nepal (Engels). Noopt tot bescheidenheid: ik dénk wel dat ik kan lezen, maar soms...

De geschiedenis van onze schriftsystemen vind ik echter veel interessanter! Met deze startartikelen (Schrift , Alfabet, List of writing systems en Schrijven) in Wikipedia kan een fijne, lange dwaaltocht beginnen.




 (Van links naar rechts: Maya, Bamum, Gothisch.)