Hoe lang zwerven er eigenlijk kabouters en vergelijkbare kleine eh, mensjes? elven? door de Nederlandstalige jeugdliteratuur?
Tot mijn verrassing vond ik daarover in de onvolprezen DBNL een artikel in het Jaarboek Letterkundig Museum editie 1994 door Dik Zweekhorst, tegenwoordig redacteur bij uitgeverij Querido: ‘Dat hebben de kaboutertjes gedaan’.
Volgens hem deden kabouters (zie over de etymologie van het woord kabouter de Etymologiebank) hun intrede in de 19e eeuw, met de sprookjes van de gebroeders Grimm. Ik citeer:
Toen verschenen grote aantallen bewerkingen en vertalingen van sprookjes voor kinderen, bijvoorbeeld van de gebroeders Grimm. De sprookjes werden ontleend aan volksverhalen die tot op dat moment alleen mondeling waren overgedragen. Hierin kwamen allerlei kabouterachtige wezentjes voor, aardgeesten die oorspronkelijk afkomstig waren uit de Germaanse mythologie.
Dat laatste mag wellicht opgaan voor de kabouters in de sprookjes van Grimm, maar kleine mensachtige wezens zijn ook elders te vinden, bijvoorbeeld in Rusland (hierboven is er een afgebeeld) en Noord-Amerika. De onbekende auteur van het zeer uitgebreide Nederlandstalige Wikipedia-lemma Kabouter wijst op het voorkomen van kleine mensachtigen in meer culturen dan louter de 'Germaanse mythologie' (al vergeet-ie Noord-Amerika).
Ook het lemma Gnomes in Wikipedia Commons toont bronnen uit bijvoorbeeld China, Italië, Polen, Rusland en de Filippijnen, al is de waarde daarvan erg beperkt want in België komen we terecht bij Kabouter Plop en in China blijkt het te gaan om beelden van tuinkabouters die erg lijken op die welke hier te koop zijn, pure cliché's, sterk lijkend op de kabouter van Rien Poortvliet en Wil Huygen in hun immens populaire Leven en werk van de Kabouter (1976).
Blijft wel interessant, want waar komen die cliché's (puntmutsen!) vandaan?