Het raadsel van alles wat leeft

Vergeleken met bacteriën en wormen scharrelen wij mensen nog niet zo lang rond op aarde, dat wordt wel duidelijk uit Het raadsel van alles wat leeft van Jan Paul Schutte. Ook wordt duidelijk hoe zeer onze geschiedenis berust op aannames op grond van overgebleven resten en steen - maar ook blijkt hoe aannemelijk deze aannames zijn, gezien de resultaten van onderzoek.
Aannemelijker dan (bijvoorbeeld) het idee dat alles in zes dagen gemaakt zou zijn.

Des te onthutsender dat al die miljarden jaren mede hebben geleid tot Jos Grootjes uit Driel. Vooral verbazingwekkend voor de jonge lezers voor wie Het raadsel van alles wat leeft bedoeld is, al sluit ik niet uit dat ook zij de ironie van deze kroon der schepping zullen vatten.

Zo ziet Jos Grootjes uit Driel er uit:




En zo een van zijn verre voorouders, een manteldiertje:



Natuurlijk ben ik gaan zoeken naar Jos Grootjes en geheel voorspelbaar heb ik hem niet gevonden. Jos Grootjes uit Driel bestaat voorlopig alleen in Het raadsel van alles wat leeft. Hij is daarmee het enige zuiver fictieve element in dit vertoog. (Het plaatsje Driel bestaat wel.)

Want verder is het een heldere uiteenzetting van de geschiedenis van de wereld, voor wat we ervan weten of zeer waarschijnlijk achten. Ik hoef die uiteenzetting hier niet samen te vatten, vind ik: een samenvatting van een samenvatting is niet handig. Koop het boek en lees het zelf, beveel ik aan. En geniet dan ook van de trefzekere illustraties van Floor Rieder.
Ik noem alleen de twaalf hoofdstukken ('delen'):
1. Wonderen, raadsels, mysteries en jij
2. Hoe oud is de aarde?
3. De geschiedenis van alles in 1614 woorden.
4. Het beste wetenschappelijke idee aller tijden
5. De evolutie in het kort
6. Alles voor de familie
7. Hoe het leven op aarde ontstond
8. Overleven in de oerzeeën
9. Half mens, half vis (waaronder: 'Lijkt Jos Grootjes op een haai?')
10. Is dat evolutieverhaal nou wel helemaal bewezen?
11. Van muis tot mens (waaronder 'Is er buitenaards leven? En hoe ziet dat eruit?')
(12.) Tot slot nog dit ('Kun je aan iemands hersenen zien of hij gelovig is?' en 'Houden wetenschappers gegevens achter?')

Het was verrassend dit boek te lezen vlak nadat ik Bill Bryson's A short history of nearly everything had gelezen. Het leek wel een korte bewerking! Op Jos Grootjes uit Driel na dan.
En ook ontbreekt bij Bryson de wat voorzichtige uitweiding over creationisten. Ik vind het niet zo gek, die uitweiding: alle kans dat jonge lezers met zulke types in aanraking komen. Ze zijn dan in ieder geval goed voorbereid. Die taak heeft Schutte volgens mij onberispelijk vervuld. Daarbij is de weergave van Floor Rieder ietwat relativerender - en prachtig (vind ik):




Misschien raken die jonge (en andere) lezers ervan doordrongen dat deze geschiedenis eigenlijk een veel groter wonder is dan het wonder van een in een week geschapen wereld. Het wonder groeit zelfs nog, want er valt nog veel te ontdekken.
Alleen voor mensen die aan grootheidswaanzin lijden is het wellicht onverdraaglijk dat zij (en hun medemensen) zo'n bescheiden rolletje spelen in die geschiedenis. Mooi beeld: als je de geschiedenis van de wereld tot nu toe samenperst in één etmaal, neemt de geschiedenis van de mensheid de laatste vier minuten in beslag.

Er is eveneens een hoofdstuk over mogelijke medebewoners van het heelal. Een prettige toevoeging, die ongetwijfeld tegemoetkomt aan veel vragen van kinderen.
Zijn die er dan, die medebewoners? Hoogstwaarschijnlijk. Komen we ze ooit tegen? Hoogst onwaarschijnlijk. Zullen ze ooit iets over ons vernemen, middels de vol eigenwaan omhoog geschoten metalen voorwerpen met informatie? Ook hoogst onwaarschijnlijk.
Die inspanning was misschien beter besteed aan pogingen om te begrijpen waarom we van alle soorten levende wezens de enige zijn die zichzelf soms zo uitbundig en bloedig decimeert - zij het nog niet dusdanig dat we geheel verdwijnen als soort. Het heeft vermoedelijk te maken met neigingen om ons te verdelen in 'wij' en 'zij'. Maar daarover gaat Het raadsel van alles wat leeft niet. Het zou een mooi vervolg kunnen zijn.

Hoe boek is fraai uitgegeven, in stevige harde band. Dus noem ik de vormgever ook even: Tobias David. Het is terecht gekozen tot een van de Best Verzorgde Boeken in 2013.

Schutte, Jan-Paul. Het raadsel van alles wat leeft - en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel. Met register; ills. Floor Rieder. Gottmer, 2013. 160 p., ISBN 978 90 257 5346 7. 
Gouden Tulp 2014. Nienke van Hichtum-prijs 2013. Best Verzorgde Boeken 2013. Zilveren Griffel en (voor Floor Rieder) Penseel 2014. Ook verkrijgbaar als audioboek.

PS d.d. 27-11-2019, n.a.v. persbericht. 'Eens per jaar worden tijdens een literair festival in de Chinese stad Shenzhen de tien beste kinderboeken van het voorafgaande jaar gekozen. Op 16 november 2019 werd bekendgemaakt dat Het raadsel van alles wat leeft in Chinese vertaling een van de gelukkige winnaars was van de ‘Top Tien Kinderboeken van het Jaar 2019’.' '‘Van de honderdduizend boeken die er zijn uitgegeven in China, zijn er tien die deze prijs krijgen. En dit boek heeft dus één van die tien prijzen gekregen!’  aldus Jan Paul Schutten in een interview op NPO radio 1.'

Chinesebooksforyoungreaders meldde er op 3-11-2019 dit over:

'The  “My Favourite Children’s Books” (我最喜爱的童书) titles of 2019 have just been announced. The winning books are selected by children (the first award of its kind in China). [The awards are similar to the annual Children’s Book Awards in the UK – if you’d like to compare, the UK list starts with 50, is shortlisted to 10 – here’s the 2019 list, which has 3 winners and 7 runners-up.]

“My Favourite Children’s Books” was initiated by Shenzhen Children’s Library 深圳少年儿童图书馆 in 2014, and this year’s list was the sixth. The 2019 awards were co-organised by 39 provincial and city libraries. From January 2019, 5455 books were recommended by 129 institutions and 207 individuals. A panel of 9 experts was involved (see below). 100,000 books were purchased and distributed to 312 schools in 39 provinces and cities across China. A total of 1,309,111 votes were cast.

A total of 30 books (2019年我最喜爱的童书30强) have been selected, 10 in each category: literature, picture books, information books. It’s remarkable how many of these are translations from English and other languages, and how the awards appear to boost distribution and sales of the selected books (and sets of the winning books).' [...]

'The expert panel

LIN Wenbao 林文宝  (Taiwan) – expert in children’s reading
WANG Yizhen 王宜振  – writer of children’s literature, poet
ZHOU Mimi 周蜜蜜 – member, Hong Kong Writers Association
DING Xiaoqing 丁筱青 – Associate Professor, Yangzhou College of Education
GUO Hua 郭骅 – expert in children’s literature and psychology
DAI Yingyuan 戴颖媛 – national reading promoter, Shenzhen
YAO Haijun 姚海军 – deputy editor, Science Fiction World magazine
XI Zhinong 奚志农 – wildlife photographer
SHI Jun 史军 – botanist; member, Songshuhui-Association of Science Communicators'.