Zwartwit

Vroeger kochten we zwartwit in papieren puntzakjes in het snoepwinkeltje op weg naar school. We aten het door er een vinger in te steken en die af te likken. Het poeder was overigens niet zwartwit, maar lichtbruin. Van zwartwit denken hadden we nog niet gehoord.

Dat kwam later, en de laatste jaren heviger dan ooit. Want nu verdeelt men alle mensen in zwart en wit, alsof tussentinten niet bestaan.

De witten zijn de daders, de zwarten de slachtoffers. Alsof er geen lichthuidige slachtoffers en donkerhuidige daders bestaan. Daders van wát, slachtoffers van wát? Onderdrukking, slavernij...

 

Ooit werden er mensen verhandeld aan de West-Afrikaanse kunst. Menselijke koopwaar, doorgaans donkerhuidig, aangeboden door donkerhuidige handelaren, gekocht door lichthuidige. 

De koopwaar die daar in West-Afrika werd gekocht, behandelde men niet zachtzinnig en hoewel het doel van de aanschaf wederom handel was, nu aan een andere kust, stierf een groot deel van de koopwaar. Hup, overboord.

De nieuwe eigenaars sprongen doorgaans al even grof om met hun bezit. Als je niet flink ranselde en ijselijk streng strafte, zou zijn bezit in opstand komen, vreesde de gemiddelde plantage-eigenaar.

Alle reden om van slachtoffers te spreken. En dat tot in de zoveelste generatie, kennelijk. Waardige slachtoffers, die het leed van voorouders met zich meedragen als een spandoek.

 

Niettemin: mensen in slavernij brengen is bijna zo oud als het mensdom zelf, vrees ik. In ieder geval zo oud als de Bijbelverhalen. Aan de Barbarijse kusten handelde men tot in de 19e eeuw in slaven - zowel licht- als donkerhuidige. Menig Europees zeeman eindigde daar als slaaf zijn leven, als hij niet werd teruggekocht.

 

Het verschijnsel slavernij is niet zo zwartwit als hier en daar wordt verkondigd.

Dus word ik wat triestig van de meningen en neigingen zoals beschreven in 'Jouw huis is mijn huis', onderkop 'Diversiteit op kunstacademies', in De Groene Amsterdammer 1-7-2021, door Rory de Groot. Wat een slachtofferdom spreekt er uit. Wat een omzichtigheid. Zo'n 'eindexamenstuk' als dat van Nagaré Willemsen, tja, de lezing mag indruk maken maar waar is de kunst? O pardon, het was een performance... Enfin, ze is 'optimistisch':

'Er is iets in beweging gezet en die beweging is niet meer terug te draaien. We zullen geduld moeten hebben als we het echt goed willen aanpakken. Stap voor stap, of we nu willen of niet. Het heeft honderden jaren geduurd voordat we op het punt zijn gekomen waar we nu staan. Nu verwachten dat we alles binnen een jaar veranderen, is een illusie. En dat hoeft ook niet. Ik bedoel: wat is tien jaar op eeuwen van onderdrukking?'

Dit gaat dan over institutioneel racisme en inclusiviteit. Niet over de vraag wat kunst is en wat goede kunst is. De huidskleur van de kunstenaar (in spe, het is een academie) lijkt belangrijker geworden dan haar of zijn kunst. Was het zo erg aan die academie?

Ja, zo erg kan het soms zijn als je er last van hebt dat je er anders uitziet dan het merendeel. Rory de Groot citeert nog een student:

'Ik was dat jaar de enige student van kleur binnen de hele opleiding. Ik voelde me in die periode vaak eenzaam en worstelde heel erg met mijn plek binnen de academie. Wie was ik als student op ArtEZ? In Rotterdam was ik me ook wel bewust van mijn huidskleur, maar in Arnhem voelde het alsof dat het enige was dat telde. Mijn anders-zijn werd constant benadrukt, in alles.'

 

Ja, dat voelt vast net zo apart als wanneer je als enige lichthuidige over een markt vol donkerhuidigen loopt, in een land waar mensen doorgaans een donkere huid hebben. Dat valt op, zeker. 'Hé blanc, hé, venez ici, ici!' hoorde ik de marktkooplieden in Parakou roepen, in 1991, om mijn aandacht te vestigen op hun koopwaar.

'Mijn anders-zijn werd constant benadrukt, in alles', lijdende vorm, maar wie was de actor? Wie waren de actoren? Nog afgezien overigens van de vraag of je met een plek kunt worstelen.

 

Citaat van Arnon Grunberg, uit 'De witte jood' (kop in papieren krant) of 'De identiteit "mens" blijft een utopie' (online), NRC 8-7-2021:

 

Het waarlijk universalisme, of het nu afkomstig is van het christendom, het humanisme of het communisme, stuit altijd weer op de grenzen van de reëel bestaande burger, die dikwijls niet zo vreselijk zit te wachten op ongebreidelde en ongelimiteerde solidariteit.

 

Maar dan heeft hij het nog over universalisme, een term die hij niet verder uitlegt maar ik zo wel denk te begrijpen: het idee dat je met alle mensen samen de wereld deelt en het daarmee dus zodanig moet zien te rooien dat iedereen een beetje prettig leven heeft, bijvoorbeeld door de Gulden Leefregel toe te passen.

Dat gaat voor veel slachtoffers kennelijk iets te ver. Voor daders ging het a priori te ver.

Nog een fraai citaat van Grunberg, uit hetzelfde artikel:

 

Wat is dat rare ding eigenlijk dat we identiteit noemen? Dat ding is een mechanisme dat vijanden en vijandbeelden produceert. Identiteit sluit namelijk altijd uit. Wie het een is kan niet, of slechts met grote moeite, het tegenovergestelde zijn.
En in een cultuur die slachtofferschap beloont, wat begrijpelijk is maar wat ook perverterende neveneffecten heeft, wordt slachtofferschap aantrekkelijk. 

En gaat zelfs iets als slachtoffercompetitie plaatsvinden: wie heeft het ergste geleden...

Wie staat er wel eens bij stil dat er heel weinig echt witte of zwarte mensen zijn? Verreweg de meeste mensen hebben een huidskleur die varieert van chocola puur tot koffie met heel veel melk (soms met roze varianten). Ook ogen, neuzen en lippen zijn er in vele variaties.

Neemt niet weg dat je er, denk ik, knap mee kan zitten als je uiterlijk erg afwijkt van de mensen om je heen, vooral als je eigenlijk niet zo wil opvallen. Ook roodharigen kunnen daarover meepraten. En nog meer als aan zo'n uiterlijk allerlei eigenschappen worden toegekend, ook al raakt dat kant noch wal. Wijsheid en de Gulden regel kunnen uitkomst bieden, maar helaas zijn veel mensen bang, hechten daardoor aan vastigheden waaronder vooroordelen, en soms zijn ze niet goed wijs.

Het blijft tobben.