Op eieren lopen

De Annie M.G. Schmidtlezing die Marit Törnqvist hield op woensdag 18 mei en het uitkomen van Schildpad en ik leidden tot een interview door Mirjam Noorduyn in NRC 20-5-2022.

Omineuze kop erboven: ‘Door de diversiteitsdiscussie lopen wij als makers op eieren’.

De titel van de lezing was 'Waar ligt de grens?' en meteen uit de eerste alinea van het interview blijkt Marit Törnqvists grote betrokkenheid bij mensen op drift.

 

De grens van de verbeelding, waar ligt die? Toen ik eind vorig jaar werd gevraagd of ik de Annie M.G. Schmidtlezing wilde verzorgen, wist ik direct dat die vraag mijn vertrekpunt zou zijn. De discussie over het belang van culturele diversiteit in kinderboeken, in een tijd waarin zo ongelofelijk veel verschillende mensen met zoveel verschillende achtergronden opeens bij elkaar komen, is momenteel de allerbelangrijkste in ons vakgebied, maar hij wordt letterlijk te zwart-wit gevoerd. Het idee dat iedereen zich gerepresenteerd moet voelen in de literatuur is natuurlijk een prachtig streven. Maar ja, wie gaat al die verhalen dan vertellen, als tegelijkertijd velen van ons ervaren dat we geen verhalen kunnen maken over mensen uit een cultuur waartoe we zelf niet behoren? 

Men kan zich over andere zaken druk maken. De negentiende-eeuwse beweegredenen van de leider van een groot land om een verwoestende oorlog te beginnen, de naderende teloorgang van 's werelds soortenrijkdom en de gevolgen daarvan, het langzaam maar zeker smelten van de poolkappen, ik noem maar wat puntjes vergeleken waarbij het sms-gebruik door een premier van een (in economisch opzicht) middelgroot land verbleekt.

Niettemin, ook de 80 miljoen mensen die op drift zijn geraakt door oorlog, tirannie, honger en armoede tonen een wezenlijk probleem, ver uitstijgend boven dat sms-gebruik of de corruptie in de FIFA.

Het is licht ironisch dat Marit zélf in haar werk helemaal niet doet aan die volgens haar gewenste inclusiviteit, want 

Voor mijzelf geldt: ik vertel altijd mijn eigen verhaal, vanuit wat ik voel of denk. Ik kan niet anders.

En dat vind ik een waarachtig kunstenaarsantwoord. Maar

 

ik ken collega’s die vinden dat ze dat niet langer kunnen maken, dat die verhalen, vanuit hun geprivilegieerde witte perspectief verteld, niet meer van deze tijd zijn. Tegelijkertijd achten ze zich onvoldoende in staat om het verhaal van de ander te vertellen, door het oprechte respect dat ze voelen voor een cultuur die niet de hunne is. En degenen die dit wel aandurven, worstelen met de vrees voor het verwijt van culturele toe-eigening. We lopen als makers op eieren en sommigen van ons zitten klem. De diversiteitsdiscussie dreigt de creativiteit te verstikken.

Tja. Ik zou wel willen weten wie er dan momenteel 'klem zitten'. Doe als Marit, zou ik ze aanraden, vertel je eigen verhaal. Maar zo eenvoudig is dat wellicht niet, want 'je eigen verhaal' kan best uitmonden bij een heel andere hoofdpersoon, uit een heel andere wereld. Of van een ander geslacht. En dat kan toch best een overtuigend verhaal worden.

Zo 'geprivilegieerd' is dat 'witte perspectief' overigens niet per se, lees bijvoorbeeld de verhalen van Douglas Stuart uit de sloppen van Glasgow, zoals het net verschenen Mungo, of de vele vele andere verhalen waarin iets minder 'geprivilegieerde' maar wel bleekhuidige personages een rol spelen. Te veel om in een mensenleven te lezen, zeker als we beginnen bij Charles Dickens.

Kom maar van die eieren af... en probeer vooral geen verhalen te vertellen waarin 'iedereen zich gerepresenteerd' zou moeten voelen. Dat worden doorgaans flutverhalen.