Dat klinkt als een ouderwetse aankondiging van een reeks lezingen van pakweg de Volksuniversiteit, en daar lijkt het boek
Springlevend een beetje op. Geïllustreerde causerieën over een aantal (niet alle) klassieke kinderboeken, door enkele enthousiastelingen die met een camera op zoek zijn gegaan naar landschappelijke sporen van die kinderboeken en hun auteurs. Met de aantekening dat samensteller en mede-auteur
Saskia de Bodt in de inleiding en de ondertitel meldt dat het over klassieke boeken zou gaan, niet specifiek kinderboeken: 'hoe klassieke boeken van betekenis veranderen'. Moge zo zijn, maar van de behandelde boeken waren er veel als boek voor kinderen bedoeld en de overige (waaronder bijvoorbeeld 'Bambi') zijn dat alsnog geworden of spreken een publiek van 8 tot 80 en ouder aan.
Nu is natuurlijk niet streng afgebakend wat klassiek is. Er zijn twijfelgevallen. Voor mij was Oncle Hansi een verrassing, maar even zoeken leerde me dat Hansi wel als klassieker beschouwd kan worden, in ieder geval in de Elzas, pardon, L'Alsace. Al was het maar omdat er een wijn naar hem is vernoemd, en ook een bier, een gîte, en een markt, enzovoort
Wat heet klassiek? In dit verband: dat een verhaal decennia na ontstaan nog als boek, film, plaatje of toneelstuk bestaat en niet slechts als herinnering.
Daaraan voldoen alle in Springlevend behandelde verhalen: naast het genoemde Oncle Hansi zijn dat Pinokkio, De kleine zeemeermin, Peter Rabbit, Bambi, Max und Moritz, Heidi, Ferdinand, Huckleberry Finn, Het Kleine Huis in het Grote Bos, Nils Holgersson en De Moemins. Ik citeerde de hoofdstuktitels, op enkele uitzonderingen na genoemd naar de hoofdfiguren. In de epiloog verschijnt Astrid Lindgren nog ten tonele.
Ferdinand? Ja, The Story of Ferdinand van Munro Leaf en Robert Lawson (1936), de stier die niet wou vechten. Heeft het inderdaad tot vele vertalingen en herdrukken gebracht, in 2011 verscheen nog de 75th Anniversary Edition.
Het is wel een tikje toevallige verzameling. Hoe dat komt verklaart Saskia de Bodt in het 'Woord van dank', helemaal achterin.
De verhalen in Springlevend zijn gebaseerd op reizen die de auteurs, historicus en feminist Fia Dieteren, Scandinavist Henk van Lier en kunsthistoricus Anna Koldeweij hebben gemaakt; dat geldt ook voor mezelf en voor de altijd vrolijke, erudiete (beeld)redacteur Annemiek Overbeek, met wie ik samen dit hele project trok.
En in de inleiding staat:
Springlevend gaat over boeken en literatuur die door het toerisme zijn omarmd of die op een andere manier levend zijn gebleven in het huidige gedachtegoed. Al was het maar als boekpersonage.
En:
De auteurs van dit boek zijn , heel oneerbiedig ten aanzien van de Literatuur, het probleem van de ontlezing te lijf gegaan door een beetje te gaan rondreizen in Europa en de Verenigde Staten, in het echt en op papier.
'Boeken en literatuur', wonderlijk. Toerisme dat omarmt - dacht dat alleen mensen en sommige andere dieren dat konden. Maar dit is beeldspraak, wellicht kan toerisme zelfs wurgen.
Het is duidelijk, reizen lagen ten oorsprong aan het boek.
Het boek kwam voort uit cadeaus die Saskia de Bodt in 2017 kreeg bij haar afscheidscollege als bijzonder hoogleraar geschiedenis van de (boek)illustratie aan de Universiteit van Amsterdam, in de leerstoel van de Fiep Westendorp Foundation. Twee boeken vol essays, die 'maar één nadeel hadden en dat hadden de meeste auteurs direct in de gaten: oh, oh, wat had ik er graag zelf een bijdrage in gehad! Ik kon het natuurlijk niet laten om mijn antwoord dan maar in een ander boek te geven: Springlevend. Voilà!'
Je merkt het aan het plezier waarmee de vertogen zijn geschreven en zorgvuldig van illustraties voorzien: hier hoeft niets bewezen of onderzocht te worden, dat werk is al verricht. Het is géén op en top academische uitgave geworden, maar wel een mooie reeks geschreven causerieën waaruit je toch iets kan opsteken, met veel reistips, inclusief kaartjes. Dat er veel aandacht is voor afbeeldingen in en buiten de besproken boeken valt te begrijpen, gezien de loopbaan van Saskia de Bodt, en maakt het des te lekkerder lezen. En die ondertitel: ja, er is inderdaad aandacht voor de verandering in betekenis die aan de verhalen en/of hun hoofdfiguren is toegekend. Dat maakt de opstellen net wat meer dan louter reisverslagen.
Huis van Beatrix Potter.
Jammer dat de auteurs niet de reis van Remi uit Sans famille (Alleen op de wereld) hebben overgedaan, noch de oevers van de Cherwell en Thames bij Oxford hebben bezocht, waar Alice in Wonderland ontstond, om twee van mijn favoriete klassiekers te noemen. Die miste ik echt. En Don Quijote had er ook wel bij gekund, of de Baron von Münchhausen of wellicht ook iets dichter bij huis sagen als 'Het vrouwtje van Stavoren' en 'Lange Wapper'. Lastiger na te reizen is allicht The Lord of the Rings, maar ook die had wel een plaatsje verdiend. Enzovoort.
Maar niet getreurd, ondanks dat is Springlevend toch een opmerkelijk en geslaagd boek geworden. Lezingen om beslist bij te wonen.
Bodt, Saskia de. Springlevend; hoe klassieke boeken van betekenis veranderen. Met bijdragen van Annemiek Overbeek, Fia Dieteren, Henk van der Liet en Anna Koldeweij. Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren, 2023. ISBN 978 90 8967 420 3, 252 p.
