Lezen loont

Tegelijk met de brochure Kunst van Lezen werkt bracht Stichting Lezen een brochure Lezen loont! uit.
Uit het voorwoord::

Lezen is een vaccin tegen laaggeletterdheid; een onmisbare vaardigheid om als mens te kunnen functioneren en groeien.
Lezen loont!

Lezen als prettig medicijn, het is geen nieuwe beeldspraak. Jacob Cats had het al over Wormcruyt met suiker en D.L. Daalder nam dat als titel voor zijn in 1950 verschenen boek over jeugdliteratuur, te vinden in de onvolprezen Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL).

Na die inleiding volgt tekst onder de zelfverzekerde kop 'De feiten: voordelen, bedreigingen en kansen' en ik citeer de eerste drie alinea's met bronvermelding:

De waarde van lezen

Naarmate een bevolking meer leest, is het aantoonbaar beter gesteld met de volksgezondheid en de vitaliteit van het cultureel-maatschappelijk leven. Lezen is in wezen een sociale activiteit. Wie bijvoorbeeld leest over een verdrietig personage, gebruikt daarbij dezelfde hersendelen als wie verdriet ziet bij een mens van vlees en bloed. Zo maakt lezen mensen empathischer en toleranter en draagt het bij aan burgerschapsvorming. Ook heeft lezen een positief effect op concentratie, intelligentieniveau en cognitieve vermogens. Vooral literair lezen loont. Literatuur houdt mensen een spiegel voor en zet aan tot nadenken. Literair taalgebruik prikkelt het inlevingsvermogen sterker dan alledaagse taal en is uitdagender wat betreft zinsbouw en woordgebruik. 

Lezen loont niet alleen in sociaal-cultureel opzicht. Lezen en schrijven speelt nu al een rol in 80% van het werk op de Nederlandse arbeidsmarkt. Door de digitalisering neemt dit percentage alleen maar toe. In de digitale samenleving kan niemand meer functioneren zonder de vaardigheden om teksten te doorzoeken, te begrijpen en te verwerken. Een geringe leesvaardigheid gaat vaak samen met werkloosheid, een laag loon, een slechtere gezondheid, beperkte carrièrekansen en bijbehorende maatschappelijke problemen. 

Van lezen word je beter in taal. En hoe beter in taal, hoe beter de prestaties in andere vakken. De leesvaardigheid van jongeren gaat echter achteruit. Dat kan het welzijn en de welvaart van komende generaties schaden. Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving nu al 1 miljard euro per jaar. Dat kun je beter voorkomen dan genezen. Het programma Tel mee met Taal beoogt met tal van middelen laaggeletterdheid terug te dringen. Tegelijkertijd wil Tel mee met Taal voorkomen dat nieuwe laaggeletterdheid ontstaat bij de generatie die nu opgroeit. Leesbevordering gericht op kinderen en jongeren heeft grote waarde. 

Bronnen: Buisman, Allen, Fouarge, Houtkoop & Van der Velden 2013, PWC 2017, Stichting Lezen 2016, Fisser & Van der Hoeven 2014, Ritchie, Bates & Plomin 2015, Koopman 2016, SCP 2018. 

Jammer overigens dat die bronnen niet zijn terug te vinden in een literatuurlijstje. Daarvoor zul je het internet moeten doorzoeken.

Het zal tekenend zijn voor ons tijdsgewricht dat hier vooral de waarde van lezen voor onze persoonlijke ontwikkeling wordt benadrukt, meer dan het deelnemen aan een gezamenlijke cultuur. De 'waarde van het lezen' mogen we hier gerust als het 'nut van lezen' opvatten.

Begrijpelijk, want het doel is het overhalen van beleidsmakers en onderwijsgevenden om dat lezen te bevorderen, en daarmee is geld gemoeid. Dat wordt nu eenmaal officieel niet aan nutteloze zaken besteed.
Toch krijg ik de neiging er een ander citaat naast te zetten, volgens NRC 2-12-2019 van de op 1-12-2019 overleden dirigent Mariss Janssons:

Wie zijn ziel níet voedt met kunst, leidt een leven gevuld met eten, werken en slapen; de matte, primitieve monotonie van een beest. Daarom zeg ik: kunst moet. Alleen dan maak je mensen bewust van hun menselijkheid.

Er worden in de brochure verder wat cijfers gepresenteerd over de daling van die bereidheid tot lezen onder kinderen en jongeren.

Van alle 15-jarigen is 18 % laaggeletterd. Op het vmbo-basis geldt dit voor 62% van de leerlingen; op het vmbo-kader voor 35%. Laaggeletterdheid is een groot en groeiend probleem, dat bovendien van generatie op generatie wordt doorgegeven. Een kind met laaggeletterde ouders heeft een driemaal hogere kans dan andere kinderen om laaggeletterd te worden.

En:

Het Nederlandse leesonderwijs doet het echter steeds minder goed in vergelijking met andere landen. 

[...]

Nog maar 8% van de Nederlandse kinderen behaalt het geavanceerde leesniveau.

Ook weer met bronvermelding. Geen wonder, denk ik dan als ik dat lees, want ik vermoed dat onze onderwijsgevenden zelf steeds minder lezen.

En dat terwijl:

Lezers worden gemaakt, niet geboren. Onderzoek toont aan dat wie plezier heeft in lezen, meer leest en het daardoor beter en sneller leert. Ook het omgekeerde is waar. Mensen die lezen niet leuk vinden, doen het minder vaak en leren het minder goed en krijgen er daardoor een nog grotere hekel aan.

Nederlandse jongeren hebben in vergelijking met hun leeftijdsgenoten in andere landen erg weinig plezier in lezen. Dat heeft een negatieve invloed op hun leesprestaties.

Op de basisschool vinden acht op de tien kinderen lezen nog leuk. Naarmate kinderen ouder worden, neemt het leesplezier zienderogen af. Bijna de helft van de 15-jarigen leest nooit voor de lol, ook al leest 20 % van hen dagelijks nog steeds 30 minuten of meer.

Nou, daar kunnen onze opvoeders en onderwijzers het mee doen.

Genoeg gewaarschuwd, dachten de brochureschrijvers. Op naar het vaccin. De brochure vervolgt met een samenvatting van de activiteiten van Stichting Lezen.

Indrukwekkende cijfertjes:

Landelijke campagnes helpen om het (voor)lezen in het zonnetje te zetten. Bovendien geven ze bibliotheken, scholen, kinderopvang en het boekenvak aanleiding om met regelmaat extra werk te maken van leesbevordering en samen te werken. Voor alle leeftijdscategorieën van 0 tot en met 20 is er een jaarlijkse campagne met een landelijke uitstraling en een fijnmazig lokaal bereik.

• De website van Stichting Lezen trok in 2018 circa 100.000 bezoekers. 

• 99 % van de basisbibliotheken neemt producten af die (mede) door Stichting Lezen zijn ontwikkeld; 

• Ruim 50 % van de basisscholen en 39 % van de middelbare scholen werkt met een of meer producten van Stichting Lezen. 

• Driekwart van de Nederlanders is bekend met De Nationale Voorleesdagen; 70 % van de bevolking vindt het een belangwekkende campagne; 

• De scholen die meedoen met De Nationale Voorleeswedstrijd hebben een beter leesklimaat dan scholen die niet meedoen.

Die activiteiten zijn niet nieuw. De Nationale Voorleeswedstrijd bijvoorbeeld startte in 1993. De Nationale Voorleesdagen zijn er sinds 2004. De Kinderboekenweek (niet genoemd want, denk ik, geen initiatief van Stichting Lezen) is er al sinds 1954. Desalniettemin doet de brochure het voorkomen alsof er nu pas echt aan de weg getimmerd gaat worden. 'Alle hens aan dek'.

Een bloeiende leescultuur is van veel factoren en actoren afhankelijk. Het is alle hens aan dek om ervoor te zorgen dat ieder kind plezier in lezen krijgt. Daarom brengt Stichting Lezen het fijne van lezen en de voordelen van een goede leesvaardigheid overal en steeds opnieuw onder de aandacht. Daarvoor zet Stichting Lezen Kinderboekenambassadeurs in en heeft zij de Leescoalitie opgericht.

De Leescoalitie is een samenwerkingsverband van Stichting Lezen, de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, Stichting Lezen & Schrijven, het Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum, het Nederlands Letterenfonds en de Bibliotheken (de Koninklijke Bibliotheek en Vereniging Openbare Bibliotheken).

Fijn. Vooral blijven doen. Aan het werk. Gebruik ieder geldpotje dat onze stuntelende regering aanreikt.

Maar over de effectiviteit heb ik mijn sombere twijfels. Ik mis het onderwijs in die coalitie. En het zal toch echt op school moeten beginnen, met ondersteuning van de bibliotheek.

Lezen loont. Stichting Lezen, 2019.

PS d.d. 3-12-2019. Pal na publicatie van bovenstaande bijdrage krege ik een persbericht van Stichting Lezen dat verwijst naar 'alarmerende' gegevens uit het PISA-onderzoek 2018 over de leesvaardigheid en de trek in lezen van Nederlandse vijftienjarigen. Zie hier. Ik hoop er binnenkort meer over te schrijven.