Why are you crying

Ook meegenomen op vakantie: The Stone Gods, van Jeanette Winterson. Omdat ik eerst allerlei ander leesgoed wou lezen, bleef het lang onderin de bagage. Pas de laatste dag begon ik te lezen - en ik werd gegrepen.

The Stone Gods bevat vier verhalen: Planet Blue, Easter Island, Post-3War en Wreck City. Maar eigenlijk vormen die vier verhalen één verhaal, over onmacht, sterven en liefde. Grote woorden, ja. De vertellers schuwen die evenmin. In het eerste verhaal is Billie Crusoe aan het woord, een jonge vrouw, in dienst van Enhancement Services van de Central Power. Zij stuurt mensen bij die uit de pas lopen. En ze licht voor, bijvoorbeeld over de nieuw ontdekte planeet, Planet Blue.

'My name is Billie Crusoe.
"Excuse me, is your name Billie Crusoe?"
"That's me."
"From Engancement Services?"
"Yes, Every Day a New Day." (As we say in Enhancement.)
"Can you tell viewers how the new planet will affect their lives?"
"Yes, I can. The new planet offers us the opportunity to do things differently. We've had a lot of brilliant successes here on Orbus - well, we are the success story of the universe, aren't we? I mean to say, no other planet hosts human life."
The interviewer nods and smiles vigorously.
"But we have taken a few wrong turnings. Made a few mistakes. We have limited natural resources at our disposal, and a rising population that is by no means in agreement as to how our world as a whole would share out these remaining resources. Conflict is likely. A new planet means that we can begin to redistribute ourselves. It will mean a better quality of life for everyone - the ones who leave, and the ones who stay."
"So a win-win situation?"
"That's right, winning numbers all the way"'

Dit gaat wat anders. Het verhaal eindigt in de sneeuw op Planet Blue, in een grot waar Billie schuilhoudt met Spike, de intelligente robot die de Central Power zou gaan ondersteunen, die er uitziet als een mooie vrouw en die verliefd wordt op Billie, een liefde die pas op het allerlaatst wordt beantwoord. Kun je van een robot houden?
Kan ik schrijven dat Spike overlijdt? Of gaat ze kapot door gebrek aan zonlicht? Het lot van Billie kan ze zelf niet vertellen.
'Snow is covering us. Close your eyes and sleep. Close your eyes and dream. This is one story. There will be another.'

In Easter Island zijn we in de 18e eeuw. Verteller Billie is een jonge man die schipbreuk lijdt. Hij vindt onderdak bij een andere schipbreukeling, Spikker, die al tijden op het eiland woont en een plaats heeft onder de Inboorlingen (Natives). Het eiland is kaal, want alle bomen zijn opgeofferd om grote stenen beelden te verplaatsen, de stenen goden. Er is strijd, er zijn rituelen - Spikker komt om bij een wedstrijd, wordt van de rots geduwd. Billie zit bij de stervende man, die droomt van een huis in Amsterdam, aan de Amstel.
'To him I say, "we are coming by Ship to the Amstel River, and look at us now with bales of cloth and a palm tree in a barrel. A canal-boat will take us along the Singel and stop us at a home where the door is open." I held up the Delft tile, like a mirror to his face.
He smiled.
"Go in," I say to him. "Go in."

And he passes through the door. And in the house he must make ready till I have finished my business here and come back to him.
A white Bird opens its wings.'

In Post-3War treffen we verteller Billie in de Tube.

'I was traveling home on the Tube tonight and I noticed that someone had left a pile of paper on the seat opposite. It was late, I was a bit drunk, a bit bored, a bit restless, so I swung across the centre gap from one bumsoiled seat to another and carefully shifted the bundle to my knees. It was yellow, pre-war, you don't see much paper these days, maybe scrap, maybe rubbish, maybe old instruction manuals translated into English from the Japanese.

The Stone Gods, said the title. OK, must be anthropology. Some thesis, some PhD. What's that place with the statues? Easter Island?
I flicked through it. No point starting at the beginning - nobody ever does. Reading at random is better: maybe hit the sex scenes straight away.

At night in the belly of the Ship, I lay beside Spike and thought how strange it was to lie beside a living thing that did not breathe.

A love story, that's what it is - maybe about aliens. I hate science fiction.'

Was verhaal 1 bij tijden al hilarisch, droevig en grappig tegelijk, in zijn schildering van een toekomstige samenleving, hier gaat het vrolijk verder. De jonge vrouw Billie is hier opnieuw een outsider die toch een positie heeft weten te verwerven. Ze is hier trainer van een robot. Die heet Spike en bestaat alleen nog maar uit een hoofd. Spike moet de firma MORE, die na de catastrofale derde wereldoorlog het bestuur van regeringen heeft overgenomen, van advies gaan dienen. '"She will help us to reach objective decisions"', zoals het opperhoofd van MORE op tv zegt. Ze moet zelfs een volgende oorlog helpen voorkomen.
Trainer Billie praat met Spike. 'The strange thing is that although Spike is a robot we chat. I tell her about my life.' Maar ook over de wereld, over materialisme en economie. Spike:
'"I have been studying the transition from the economics of greed to the economics of purpose."
"Yes, i suppose that's what you could call it."
"What would you call it, Billie?"
"Spike, Capitalism is like Japanese Knotweed: nothing kills it off. If there were only two people left on the planet, one of them would find a way of making money out of the other."
"But economics of purpose is not about making money: it's about realigning resources."
"Isn't language wonderful?"'

Het verwonderde me niet dat einde verhaal de trainster gebruik maakt van een openstaande deur, als ze met Spike onder de arm de verplichte tuinwandeling doet.

'Off we went, a normal day like every other, and the I saw that the gate from the garden into the street was open. We went and stood in the liminal opening - parrots and vines behind us, electric trams ahead. I had a strange sensation, as if this were the edge of the world and one more step, just one more step...

"Where are we going, Billie?"'

Dat wordt verteld in Wreck City, een vervolg op Post-3War. Zelfde vertelster, ze neemt de tram met Spike en gaat naar Wreck City, de No Zone buiten de stad.
'Wreck City is a No Zone - no insurance, no assistance, no welfare, no police. It's not forbidden to go there, but if you do, and if you get damaged or murdered or robbed or raped, it's at your own risk. There will be no investigation, no compensation. You're on your own.'
En hoe hilarisch sommige taferelen ook zijn (Spike leert o.a. beffen en doet dat met overgave), het is geen paradijs en het verhaal eindigt met een veldslag tussen politie en bewoners. Billie is met Spike die veldslag ontvlucht, komt terecht bij een oude radioscoop, vindt daar (o.a.) een bericht uit een andere tijd, een andere wereld, en voelt zich hopeloos verloren.

'"Billie,"said Spike, "why are you crying?"
"Because it's hopeless, because we're hopeless, the whole stupid fucking human race."
"Is that why you are crying?"
"And because I wish there was a landing place that wasn't always being torned up."
"Is that why you are crying?"
"And because I feel inadequate."
"There's a story about a princess whose tears turned to diamonds."
"I'm not a princess and my tears are tears like everyone else's."
"But they are not everyone else's, Billie. They are your tears."'

Billie laat manuscript (ja, ze sjouwt het nog steeds met zich mee) en Spike in de hut van de radioscoop en gaat weg. En wordt doodgeschoten door twee soldaten, 'two humans dressed as androids, no faces, no soft skin, combat gear, helmets, guns'. Ze eindigt met een prachtige droom, waarin ze eindelijk thuiskomt.

Het verwonderde me niet dat ik in de recensies die ik achteraf las nogal wat gemopper tegenkwam over de sombere toekomstverwachtingen en cynische commentaren die in dit verhaal (of deze verhalen?) te lezen zijn. Every Day a New Day, tenslotte, keep smiling.
Mij deerden ze niet, ik lustte er wel pap van, en heb zeer genoten van juist de hilarische taferelen in dit boek over, ik schrijf het nog eens, onmacht, sterven en liefde.