'De meeste studenten' [...] 'hebben de boeken goed gelezen en ik ben vooral gelukkig dat ze mijn mening over Damals war es Friedrich delen. Het boek dateert van 1961 en wordt vaak afgedaan als schools en gekunsteld, terwijl ik vind dat de auteur, Hans Peter Richter, toch een heel aantal literaire technieken met succes inzet. Zo is het boek vaak ironisch en zitten er interessante en volgens mij strategisch goed gekozen blinde vlekken (of lege plekken) in, die te maken hebben met het schuldgevoel van de auteur. Het einde is hard en bijzonder aangrijpend. Sommige studenten hebben die technieken goed herkend en zo krijgt het boek in onze les wat eerherstel.'
Sinds wanneer hoort 'eerherstel' bij een wetenschappelijke benadering van jeugdliteratuur? In dit college werd, zo te lezen, unverfroren gerecenseerd. Zal wel gezellig zijn geweest - maar wetenschap? Die hoort wat mij betreft nu juist het recenseren te bestuderen, niet uit te oefenen. Zal ooit 'de kwaliteit' van een verhaal of gedicht wetenschappelijk vastgesteld worden? Ik betwijfel het. Te ontleden (analyseren) valt er natuurlijk volop, dat wel. Net als beschrijven, definiëren en verbanden leggen.
Ik merk dit op omdat ik niet voor het eerst en vast niet voor het laatst vaststel dat Literatuur zonder leeftijd (LZL, zie ook Facebook) vol zit met academisch bedoelde vertogen die tegen recensies aanleunen. Gelukkig staat er zo nu en dan een onvervalst wetenschappelijke bijdrage in. Of een mooi opstel. Of een echte recensie, met geen andere pretentie dan een boek beoordelen.
Voorbeeld van zo'n recensie in LZL 94 is de bespreking door Léon Hanssen van Wolfskwint van Bibi Dumon Tak.
Voorbeeld van een recensie-achtig artikel dat zijn pretenties waarmaakt is het artikel door Ruth Hartog-Hoogendam over Maar ik ben Frederik, zei Frederik van Joke van Leeuwen. Zij vroeg zich af: 'wat maakt dit boek zo herkenbaar en typerend voor deze auteur?', en komt een heel eind.
Voorbeeld van een opstel is de amusante Annie M.G. Schmidtlezing door Gideon Samson, die traditiegetrouw is afgedrukt.
Tja, vraagt hij zich af, wat heb ik bijgedragen aan de verheffing van de jeugdliteratuur. Hij spreekt alsof hij voor een jury staat in een rechtbank. Interessant, want Nederland heeft geen juryrechtspraak. (Vlaanderen wel.) Maar dat doet niets af aan het vertoog.
Ik citeer het eind.
'Edelachtbare, geachte leden van de jury. Dit was mijn verdediging. Als het geen vrijspraak wordt, verwacht ik toch op z'n minst verminderde toerekeningsvatbaarheid.
Ben ik schuldig? Dat oordeel is aan u. En wanneer u toch aan het oordelen bent, denk dan ook eens aan volgend jaar. Want misschien bent ú het dan wel die uitgenodigd wordt om hier te staan pleiten. Misschien bent u het die "mede heeft vormgegeven aan recente ontwikkelingen in de Nederlandstalige jeugdliteratuur". Wilt u dat op uw geweten hebben? Nou? Nee toch...
Het is de hoogste tijd voor u om op te staan uit uw stoelen, te overleggen, te discussiëren.
In ons prachtige land worden de meeste stormen geen orkanen. Geachte inwoners van het rijk der kinderboeken: wat mij betreft mag het noodweer losbarsten!'
Het meest wetenschappelijke artikel in LZL 94 is 'Niet in taal te vatten; jonge focalisators en vertellers in de volwassenenliteratuur' door Kyra Fastenau. Een focalisator, by the way, is het personage dat de aandacht van de lezer richt op het vertelde. Niet te verwarren met de verteller.
Mijn eerste associatie was Eerste indrukken van K. Schippers, maar dat komt niet voor in het vertoog. Jammer, want het zou goed passen bij haar opmerking op p. 96, dat veel van die jonge hoofdpersonen bezig zijn 'hun ervaringen in verhaalvorm te gieten'. Maar weer niet bij haar opmerking, p. 91, dat 'vrijwel alle hierboven genoemde romans zich kenmerken door de keuze voor heftige onderwerpen: dood, geweld, ontvoering, verkrachting, echtscheiding...'.
Het komt me voor dat Kyra Fastenau de Nederlandstalige literatuur links heeft laten liggen. Dat ligt in lijn met haar masterthesis Traumatic Events Seen Through Innocent Eyes: Juvenile Focalisators and Narrators in Adult Literature. (Ze kreeg er een eervolle vermelding voor van de jury van de Miep Diekmann-prijs.) Want voor die thesis gebruikte ze vier Engelstalige romans.
Uit haar conclusie: 'alle boeken die in dit artikel worden genoemd, hebben één ding gemeen: het gebruik van een jonge focalisator en/of verteller dwingt de lezer, meer nog dan in andere literaire romans, om tussen de regels door te lezen.'[...] 'Doordat we in deze boeken lezen over onderwerpen waar geen woorden voor zijn, weerspiegelt onze leeservaring een traumatische ervaring. En zo kan ook literatuur een performatief medium zijn, een herbeleving in plaats van een representatie.'
De andere artikelen in LZL houden het midden tussen opstel en recensie, het zijn beschouwingen die niet per se wetenschappelijk zijn - en wel alleszins informatief:
- Eefje Buenen: 'Een sprankje hoop in een verschrikkelijke wereld. Over dystopische Young Adult-literatuur'
- Miriam van den Nieuwenhof: 'Kussen en koel water. De natuur in initiatiefromans van Marita de Sterck'
- Julie van de Schoor: 'Twee eenzame zielen. Over Brave nieuwe wereld van Daan Remmerts de Vries'
- Marloes Schrijvers: 'Life writing in tekst en beeld. Over autobiografische prentenboeken'
- Janneke van der Veer: ´"Ik voel me soms buiten mijn wil geroepen tot de jeugd te spreken..." Levenslessen van Diet Kramer' (Janneke van der Veer werkt aan een promotie-onderzoek over Diet Kramer.)
- Henk van Viegen: 'De werkelijkheid redigeren. Astrid Lindgren Memorial Award 2014 voor Barbro Lindgren'.
Literatuur zonder leeftijd is een periodiek in boekvorm. Er verschijnen drie afleveringen per jaar. Uitgever: IBBY Nederland. De website van deze stichting wordt sinds medio 2013 niet meer bijgehouden, maar er is wel een Facebook-pagina. Daarop is echter niet (of niet goed) te vinden hoeveel een abonnement kost en hoe men zich kan abonneren.
Dat laatste kan door een bericht te sturen naar ibby-nederland@planet.nl.
Voor particulieren kost een abonnement € 32,- per jaar; voor studenten € 24,75 per jaar.
Instellingen betalen € 43,- per jaar. Losse nummers kosten € 19,95 incl. verzendkosten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten