Het idee is dat van een canon, zoals de Canon van (de geschiedenis van) Nederland, of ouderwetser nog dat van de toverlantaarn met een reeks taferelen. Barbara De Munnynck (tekst) en Isabelle Geeraerts bieden niet minder dan Een kleine geschiedenis in 100 grote data, maar in plaats van data mag je gerust drama's of drama'tjes lezen, lekker smeuïg verteld. Van 'Min 4,6 miljard' ('Heb je een minuutje?'), over het ontstaan van onze planeet, tot 'Aan Greta's kant', over Greta Thunberg.
De honderd taferelen zijn verdeeld in tijdperken: 'Het prille begin' ('Voor min 3500'), 'De eerste beschavingen' (Min 3500 tot min 800'), 'De klassieke oudheid' ('Min 800 tot 496'), 'De Middeleeuwen' ('476 tot 1492'), 'De nieuwe tijd' ('1492 tot 1789'), 'De nieuwste tijd' ('1789 tot 1945') en 'Onze tijd' ('Na 1945', maar in feite tot 2018). Iedere periode begint met een grafisch overzicht en het is wel duidelijk dat hoe meer we 'onze tijd' naderen, hoe minder jaren er tussen de taferelen zitten. Springen we aanvankelijk nog met duizenden jaren, het worden er snel honderden en nog later tientallen of korter.
De meeste taferelen spelen zich af in Klein-Azië en Europa, maar er is aandacht voor de rest van de wereld. Bekijk bijvoorbeeld het rijtje taferelen van 'De eerste beschavingen':
De Soemeriërs schrijven in spijkerschrift
De Chinezen maken zijde
Cheops bouwt een piramide
Koning Hammoerabi schrijft een wetboek
De Feniciërs verhandelen purper
Farao Achnaton komt aan de macht
Griekse soldaten belegeren Troje
Koning Salomon bouwt een tempel in Jeruzalem
Er is een nieuwe stad, Carthago.
We springen van 'min 3000' naar 'min 814'. Die minnen worden keurig uitgelegd op p. 86-87 in tafereel 27, 'Onze jaartelling begint'.
De tijd verstrijkt, of wij nu opletten of niet.
Elke geschiedschrijver moet zich dus afvragen: 'Wanneer begin ik de jaren te tellen?' De joden namen als vertrekpunt het ontstaan van de wereld volgens hun heilige boeken. De Romeinen telden vanaf de stichting van Rome. Vandaag gebruiken we nog een ander systeem.
En dat wordt vervolgens luchtig uitgelegd, met aandacht voor het feit dat jaartellingen altijd achteraf werden bedacht. Nog een citaatje:
Het gekke is: Jezus heeft dat nooit geweten. In de eerste maanden na zijn geboorte zei geen enkele geschiedschrijver: 'Geef eens een vers blad papyrus! We beginnen opnieuw.' Ze telden gewoon verder zoals ze dat gewend waren.
Had Christus een kids-ID gehad, dan had daar als geboortejaar 754 op gestaan. Jezus had er geen idee van dat wij dit later het eerste 'jaar van de Heer' zouden noemen.
Want dat was, volgens de auteur (en het klopt), een vondst van de monnik Dionysus Exiguus, 'in het jaar 525 (dat toen nog niet zo werd aangeduid)'. Verfrissend, deze relativering van jaren tellen.
Jezus komt ook in het volgende tafereel (28) voor, waarin hij sterft aan het kruis, en het Christendom duikt verder nog hier en daar op (bv. 44, 'Vladimir organiseert een massadoop in Kiev'), maar ook andere religies zijn vertegenwoordigd, naast het Jodendom (12, 'Koning Salon bouwt een tempel', waarin aandacht voor het salomonsoordeel) ook het Hindoeïsme (tafereel 34, 'Een heilig hindoeboek telt 1,8 miljoen woorden'), het Boeddhisme (tafereel 15, 'Boeddha bereikt de verlichting') en de Islam (taferelen 40 en 41, 'Mohammed trekt van Mekka naar Medina' en 'De emir van Cordoba bouwt een grote moskee').
Verrassende taferelen zijn ook 2 (min 3,2 miljoen, 'De mens loopt op twee benen', maak kennis met Lucy, zie onder), 21 (min 261, 'Keizer Asjoka bekeert zich na de Kalinga-oorlog'), 32, (250, 'De piramides in Teotihuacan zijn klaar'), 35 (449, 'Priskos van Panion ontmoet Attila de Hun'), 39 (532, 'Theodora onderdrukt de Nika-opstand'), 45 (1008, 'Murasaki Shikibu begint een dagboek'), 52 (1230, 'Als rotsen spreken; in Colorado wonen mensen in grotwoningen', waarin Cliff Palace het woord krijgt) en 78 (1821, 'Pratend papier; Sequoyah bedenkt een nieuw schriftsysteem').
Maar ook in het algemeen is de keuze al verrassend, neem bijvoorbeeld 'Onze tijd':
Martin Luther King speecht in Washington ('Dromen met Rosa en Martin')
De eerste mensen staan op de maan ('Buzz op de maan')
De muur tussen Oost- en West-Berlijn verdwijnt ('Over de muur')
Een schaakcomputer verslaat Gary Kasparov ('Muismat, schaakmat')
Terroristen vallen de Verenigde Staten aan ('Het vierde vliegtuig')
Greta Thunberg houdt een schoolstaking voor het klimaat ('Aan Greta's kant').
Uiteraard voorzien van jaartallen. Genoemde titels staan in de inhoudsopgave, maar de taferelen zelf krijgen vaak een andere, iets sprekender titel, enkele daarvan heb ik hierboven al geciteerd, in de opsomming tussen haakjes.
De taferelen zelf zijn voorzien van een kort intro in gekleurde letters en een tekst waarin sommige woorden geel gemarkeerd zijn. Een beetje vreemd, je zou verwachten dat die naar een woordenlijst verwijzen, maar dat doen ze niet. In de marge staat tegen een gele achtergrond dan nog wat uitleg. Ze zijn zeer leesbaar.
Grote vraag bij het beoordelen van zo'n boek is natuurlijk of alles klopt. Er is geen bronvermelding, maar steekproefsgewijs speuren op internet levert bevestiging op. Op één enkel punt, p. 41, is het jammer dat niet vermeld wordt dat niet alleen het Griekse en Latijnse alfabet afstammen van dat van de Feniciërs, maar ook het Arabische. Maar daarmee wordt de vermelding nog niet onjuist en afgaande op die steekproeven neem ik maar aan dat Barbara De Munnynck haar best heeft gedaan.
Geen bronvermelding achterin, geen register of woordenlijst, wél een originele handleiding om dit boek niet alleen chronologisch, van voor naar achter te lezen, maar ook per thema:
slavernij en burgerrechten
de 5 wereldgodsdiensten
het Romeinse Rijk (west en oost)
de kruistochten
kolonisatie, ontdekkingsreizen en onafhankelijkheidsstrijd
de verlichting en mensenrechten
vrouwenrechten
de koude oorlog.
Verder nog een lijstje 'Meer lezen', twee pagina's over Barbara De Munnynck (en niets over Isabelle Geeraerts) en een invulformulier 'En nu is het aan jou!' dat ook op internet te vinden zou zijn - maar nu kennelijk nog niet.
Een erg mooi project, dit boek. Dat Noord-Nederlandse lezertjes (10+) zouden blijven haken bij typisch Zuid-Nederlandse (Belgische) woorden (opkuisen, gelukzak, straf als in straffe wind) en woordgroepen ('door zo'n details liet Caesar zich niet ontmoedigen') acht ik onwaarschijnlijk. Ze zijn niet talrijk.
De Munnynck, Barbara. Een kleine wereldgeschiedenis in 100 grote data. Illustraties Isabelle Geeraerts. Pelckmans Uitgevers, 2024. ISBN 978 94 6337 334 0, 288 p.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten