Wat Bas Savenije aantrof in Alice

Eén blik en wat bladeren door De logische wereld van Lewis Carroll en wat Alice daar aantrof leert dat hier een enorme kans verloren ging. Dit boek had een fraaiere vorm verdiend, en een strenge tekstredactie. 

Het ziet er nu uit als een uit de mottenballen gehaalde dissertatie.

Een tweede blik leert dat het niet voldoet aan Alice's maatstaf voor een nuttig boek.

Alice was beginning to get very tired of sitting by her sister on the bank, and of having nothing to do: once or twice she had peeped into the book her sister was reading, but it had no pictures or conversations in it, 'and what is the use of a book,' thought Alice 'without pictures or conversations?'

Over de auteur, Bas Savenije, staat achterop dat hij wijsbegeerte studeerde aan de Universiteit Utrecht en voorzitter is van het Lewis Carroll genootschap.

Dat is heel bescheiden. Savenije was jarenlang directeur van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek en vervolgens van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. En volgens de pagina Geschiedenis op de website van het genootschap heeft hij dat genootschap niet opgericht, maar het in 2016 wel 'wakker gekust'. Het genootschap is een niet te missen club voor liefhebbers van Carrolls werk.

Dit boek is een uitgave van het genootschap en wellicht verklaart dat de schamele vormgeving. Voor enkele euro's meer (het boek kost € 15,-) had het mooier gekund, vind ik. Wat weer wel te prijzen valt is dat een duidelijk en prettig leesbaar lettertype is gekozen.

Dat is nodig ook, want de auteur hanteert een droge, academische stijl.

Ik citeer de conclusie van het laatste (twaalfde) hoofdstuk:

  De Alice-boeken staan vol logica in de zin dat we er vele correcte en incorrecte redeneringen in aantreffen en vele verwijzingen naar filosofische onderwerpen die aan logica zijn gerelateerd. Volgens Rafael Montoikto manipuleerde Carroll logische redeneringen met literaire teksten om zo geleidelijk en spelenderwijs bij de lezer de belangstelling en het gevoel voor logica te vergroten. Maar, zoals ik al eerder opmerkte, de Alice-boeken zijn geen logica-leerboeken. De frequentie waarmee we logica-elementen aantreffen, gecombineerd met Carrolls algemene doelstelling om logica te populariseren, rechtvaardigt echter wel de conclusie dat de logica-elementen bewust, met opzet zijn opgenomen, met het dubbele doel om de lezer te amuseren en zijn of haar denken te stimuleren. Carroll zag duidelijk de literaire potentie van de combinatie van logica en de eigenaardigheden (bezien vanuit de logica) van de natuurlijke taal. Hij werd gefascineerd door het gebrek aan logica dat vaak wordt aangetroffen in uitspraken in de natuurlijke taal. En hij zag dat metaforische uitspraken en de gebruikelijke vaagheid van de dagelijkse taal een bron van humor zouden kunnen zijn wanneer ze worden onderworpen aan logische regels.

  Het gebruik van logica in de Alice-boeken brengt ons denken in verwarring: op het niveau van redeneringen en op het niveau van de referentie van de gebruikte woorden. Hierdoor brengt de taal ons op een dwaalspoor en worden we tegelijkertijd verrast en geamuseerd. Door dit effect zijn de logica-elementen een belangrijke factor in het karakter van de Alice-boeken als literaire nonsens en daardoor mede bepalend voor hun literaire kwaliteit.

  Zonder zijn fascinatie voor logica had Lewis Carroll de Alice-boeken nooit kunnen schrijven.

De geoefende lezer ziet volgens mij dat dit korter en pregnanter had gekund. Een goede redacteur had het boek sowieso aantrekkelijker kunnen maken voor een breder publiek. Nu is het bijna uitsluitend genietbaar voor wie thuis is in de logica. Jammer.

 

Na deze norse kanttekeningen wat positiefs.

Want tegelijkertijd biedt Savenije wél, na een lezenswaardige beschrijving van Carrolls leven, een goede inleiding in de logica en in de rol die logica speelt in Alice in Wonderland en Alice through the Looking-glass (verkorte titels). Met als toetje nog aandacht voor paradoxen, met name de twee paradoxen die Carroll behandelde in het tijdschrift Mind.

Ik stak er in ieder geval iets van op.

En voor wie de jaargangen van Mind even niet bij de hand heeft, leverde Bas Savenije achterin het boek een vertaling van die artikelen. Dat noem ik nog eens dienstvaardig! De lange lijst literatuur waarmee het boek eindigt, toont dat hij niet over één nacht ijs is gegaan.

De citaten uit de Alice-boeken in het boek komen (met toestemming) uit de vertaling van Nicolaas Matsier. Sommige hoofdstukken zijn bewerkingen van eerder verschenen artikelen.

Dit boek moet het eerste deel van een reeks zijn: de Phlizz-reeks. Dat blijkt uit het 'Woord vooraf'. Phlizz is het online magazine van het Lewis Carroll Genootschap.

Het woord komt uit Silvie and Bruno, een wat minder bekend werk van Carroll:

Bruno [...] picked a fruit [...]
'It hasn’t got no taste at all!' he complained. 'I couldn’t feel nuffin in my mouf! It’s a – what’s that hard word, Sylvie?'
'It was a Phlizz,,  Sylvie gravely replied.

 

En zie verder hier. Volgens Oxfordify is het 'Something apparently existing, or existing in name, but having no real substance; anything without meaning or value; a chimera'.

 

Ik hoop voor het genootschap dat de Phlizz-reeks wel substantie krijgt. Maar graag toegankelijker dan dit eerste deel.

 

Savenije, Bas. De logische wereld van Lewis Carroll en wat Alice daar aantrof. Lewis Carroll Genootschap, 2021. ISBN 978 90 827987 4 6, 166 p.