Er is nog een titel in die reeks: De Schepping (2003). Hierin wandelt de schepper rond in een uitmonstering van Wolf Erlbruch. Dit verhaal was geschreven op verzoek van het Nederlands Blazers Ensemble bij het oratorium Die Schöpfung van Franz Joseph Haydn.
De Schepping begint zo:
'In het begin was er niets. Het is moeilijk om je dat voor te stellen. Je moet alles wat er nu is, nog niet laten zijn. Je moet het licht uitdoen, en er zelf niet zijn, en dan ook nog eens al het donker vergeten, want in het begin was er niets, ook het donker niet. Als je het begin van alles wil zien, moet je erg veel weglaten. Ook je moeder.'
Een prachtig begin, voor jong en oud.
Met De Schepping (zie hier voor een recensie) traden het Nederlands Blazers Ensemble en Bart Moeyaert drie seizoenen lang op. In het derde seizoen ontstond het idee om wat verder te gaan. Toen ontstond Het Paradijs (2010). Wederom gingen het NBE en Moeyaert hiermee de podia op.
Het Paradijs begint zo:
'In het begin waren we nooit alleen. We stonden met onze blote voeten middenin de overvloed, en als we gingen liggen, dan was het alsof we in het leven verdronken. Dan zochten de vrouw en ik elkaars hand en trokken we elkaar als het ware op het droge.
"Gaat het?", zei zij dan tegen mij, of ik tegen haar.
En dan ging het weer.
In het begin voelden we ons nooit alleen.'
Maar zo idyllisch loopt het niet af.
En dan is er nu De Hemel. De Hel wordt óf overgeslagen, óf verschijnt nog, wie weet. Er zijn geen plannen, voor zover ik weet.
De Hemel begint zo:
'Op het eind was er aan mijn leven niks meer toe te voegen, behalve een laatste dag.
Ik zei tegen de dood, die naast me lag: "Een laatste keer naar zee. Dat zou ik wel willen."
"Alles is nog mogelijk," zei de dood. "Wanneer had je gedacht?"
"Woensdag," zei ik. "Woensdag wordt het warm voor de tijd van het jaar."
"Dan is woensdag een mooie dag om dood te gaan," zei de dood. Hij zei dat hij wel moest kijken of hij kon.
"Goed," zei ik, omdat ik niet op het woord kon komen dat je gebruikt als het niet beter kan, hoe heet het.'
Wij worden toegesproken door een oude man, die de dood al naast en in zich voelt. Heel vertrouwd al, de man beschrijft hem uitvoerig. Maar
'Je denkt: ik ben aan hem gewend, ik noem hem bijna vriend, en het volgende moment heb je spijt dat je het woord bijna hebt gekozen. Te laat. je kunt het woord niet meer schrappen.
Zijn vriend word je nooit.
Hij verdwijnt, en wekenlang hoor je niks.'
De woensdag breekt aan. De man staat vroeg op.
'Ik gaf mijn katten melk, ik waste me, poetste mijn tanden, kamde mijn haren als altijd met een natte kam, en trok de kleren aan die ik voor het slapen gaan had klaargelegd.
Daarna ging ik op de stoel naast de deur zitten.
Ik stond op, of ik mijn sleutelbos in mijn broekzak hoorde, en ging weer zitten.
Toen stond ik nog een keer op, of ik mijn kaart bij me had voor de bus. En nog een paar keer kwam ik van de stoel af om te zien of het al licht werd buiten.'
Hij laat één bus gaan, wachtend op de dood die hem zou vergezellen, pratend met een vrouw, maar neemt de volgende wel, want, besloot hij: 'ik zou niet op de dood wachten.'
'Als iemand me had gevraagd wat ik aan het doen was, had ik waarschijnlijk gezegd: "Ik heb geen tijd te verliezen." Ik was waarschijnlijk - hoe zal ik het zeggen - al een beetje heen.'
(...)
'Aan de halte bij de duinen, waar ik met gestrekte pas uitstapte - ik denk zelfs dat ik zachtjes floot - ging ik dood.'
Want hij wordt vrijwel direct overreden, 'door een vrachtwagen van een firma die De Laet heette en verhuizingen verzorgde.
Veel grappiger hoefde het niet te worden.
De dood zag het gebeuren, dat herinner ik me.
Ik wilde naar hem toegaan, maar op dat moment kwam er een blond kind voor me staan.
In haar hand hield ze een tros ballonnen, maar misschien heb ik die erbij verzonnen, hoe dan ook: ze had haast. Ze zei: "Kom", en ze trok me aan mijn hand met zich mee.'
De man gaat naar het strand, en gaat op zijn plaid liggen.
'Ik legde mijn hand op mijn borst en luisterde hoe het daar piepte. Ik genoot van de rust. Ik voelde dat de tas met de thermoskan en het boek tegen mijn been aan lag. Ik voelde mijn hand op mijn hart. Ik voelde het gewicht van mijn zorgen van me afglijden.
Daar ongeveer is de dood naast me komen liggen. Hij vroeg hoe het met me ging.
Ik kwam weer niet op dat ene woord dat je gebruikt als iets niet beter kan, hoe heet het.
"Goed, goed," zei ik, om er vanaf te zijn. "Goed, goed. Het kan niet beter."'
En daar stopt het verhaal.
Ik heb met opzet veel geciteerd, omdat samenvatten het verhaal geen recht doet. Dit is zo'n verhaal waarin ieder woord ertoe doet. De kracht zit in de details, in sommige subtiele herhalingen, vooruitwijzingen (het meisje!). In mooi geplaatste zinnetjes als 'Dit is het dus, dacht ik.' En ik ga niet nog meer citeren, dus - lees dit boek rustig, desnoods tweemaal, en neem ook tijd voor de prachtige prenten.
De hemel als een dagje aan zee, een meisje met ballonnen als welkomst-engeltje? Daar lijkt het aan de oppervlakte op, maar de hemel is hier vooral verlossing van lang wachten, en verlossing van eenzaamheid. Het zijn zaken die voor kinderen doorgaans moeilijk te bevatten zijn, die beginnen nog maar net met leven en kijken absoluut niet uit naar de dood. (Hoewel er misschien doodzieke kinderen zijn die dit herkennen.) Ook het tempo van het verhaal is van oude mensen: hoe lang de man er over doet om de bus te nemen!
Maar zeg nooit nooit: het zou zomaar kunnen voorkomen dat er jonge lezers zijn die door dit verhaal onder de indruk raken: dus zó is het om oud te zijn en naar de dood te verlangen.
Het is niet moeilijk - je moet er voor open staan.
Mijn moeder was zo iemand die steeds meer naar de dood begon uit te zien. Ze was letterlijk en figuurlijk levensmoe. Aan haar moest ik meteen denken toen ik het gelezen had.
De laatste jaren van haar leven zei ze steeds vaker dat ze het niet erg zou vinden om te sterven. Uiteindelijk vond ze dat ze te lang moest wachten - dus hielp ze de dood een handje. Ze zou (ook als liefhebber van klassieke muziek) dit werk zeker gewaardeerd hebben.
De cd achterin het (fraai vormgegeven) boek voegt muziek toe aan het verhaal. Bart Moeyaert leest voor, onderbroken door het Nederlands Blazers Ensemble, dat werk van Haydn uitvoert, te weten de Sieben letzten Wörte unseres Erlösers en nog iets uit de Jahreszeiten. De sonates van die Zeven Woorden worden niet op volgorde uitgevoerd, maar het laatste deel, Il Terremoto (de aardbeving), valt wel samen met het laatste deel van het verhaal.
De keuze voor deze muziek geeft het lichtvoetig vertelde verhaal een zwaarte die ik niet had verwacht. Dat ligt niet aan het NBE, want dat voert de muziek nu juist niet zo zwaar uit en ondersteunt de verteller bovendien met soms prettig frivool extra geluid, allerminst zwaar.
Maar ja, het blijft een ernstig stuk klassieke muziek, en levert de associatie met het verhaal van Jezus, wiens overlijden volgens de overlevering (de evangelies) echter iets anders verloopt dan dat van de oude man uit het verhaal, om het onderkoeld te zeggen. Wel dook bij mij de associatie op met de figuur van Maria Magdalena, omdat de oude man zo uitgebreid praat met 'de vrouw', die ook op de bus wacht, en die enkele behartenswaardige uitspraken doet. Als heiden waag ik mij niet aan verdere exegese.
Ik houd het er maar op dat het resultaat prachtig is, al had ik iets lichtere muziek verwacht.
Moeyaert, Bart. De Hemel; met tekeningen van Gerda Dendooven. Querido, 2015. ISBN 978 90 451 1808 6. Boek + cd, met muziek van het Nederlands Blazers Ensemble.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten