Juli 1944, Engeland.
'A boy with a parrot on his shoulders was walking along the railway track.'
Zo begint het verhaal. Een oude man ziet hen, en iets trekt zijn aandacht. 'Charmed him or aroused his sense - a faculty at one time renowded throughout Europe - of promising anomaly.'
Die oude man is een rechercheur met pensioen, eens beroemd om zijn scherpzinnigheid.
Alleen dit begin al beslaat tientallen bladzijden en is toch niet wijdlopig op de vervelende manier van een wijsneuzige verteller. De verteller beschrijft de reactie van de oude man op een kalme, precieze manier die ons heel veel leert over man en jongen (van een jaar of negen, tien), en de omstandigheden.
De oude man komt in beweging als hij ziet dat de jongen misschien geëlektrocuteerd wordt doordat hij de stroomgeleidende rail zou kunnen raken. Hij waarschuwt, de jongen staat stil.
'He held out to the old man a face as wan and empty as the bottom of a beggar's tin can.' De papegaai spreekt. 'Zwei eins sieben fünf vier sieben drei. Vier acht vier neun eins eins sieben.'
De oude man is van zijn stuk gebracht. Tijd voor een langer citaat, om de stijl te proeven.
'The old man blinked. The German numbers were so unexpected, literally so outlandish that for a moment they registered only as a series of uncanny noises, savage avian utterances devoid of any sense.
"Bist du Deutscher?", the old man finally managed, a little uncertain, for a moment, of whether he was addressing the boy or the parrot. It had been thirty years since he had last spoken German, and he felt the words tumble from a high back shelf of his mind.
Cautiously, with a first flicker of emotion in his gaze, the boy nodded.'
En dan ontrolt zich een intrige die ik te mooi vind om hier uit de doeken te doen, een drama - en ja, ook een soort speurdersverhaal, compleet met moord - dat een uiterst wrange ironische lading geeft aan de titel (die in het Duits eigenlijk met Endlösung zou moeten worden vertaald) en het verhaal ver doet uitstijgen boven het gebruikelijke schema van de whodunnit.
Haast overbodig om te melden dat de papegaai een belangrijke rol speelt, en dat de oude rechercheur (met pensioen sinds 1914, sindsdien is hij imker, de naam Sherlock Holmes komt voor de geest maar wordt niet genoemd), zich met grote tegenzin laat overhalen om niet zozeer de moord op te lossen als wel 'to find the boy's parrot', zoals hij met nadruk zegt. Gevangenschap en vervolging spelen een rol, het missen van een moeder, evenals hebberigheid die (zoals vaker) leidt tot gewetenloze moordzucht.
De titel doet een andere titel weerklinken: The Final Problem, van Sir Arthur Conan Doyle.
Niet overbodig echter om nog eens op te merken dat het vooral de kalme, minutieuze verteller is die me boeide, inclusief zijn vermogen om de lezer zo nu en dan op het verkeerde been te zetten, en diep te raken met zijn portret van de jongen, die geen woord spreekt en zich aan niemand hecht, behalve aan zijn papegaai.
Wie het verhaal tot het eind toe leest, weet dat de papegaai wordt gevonden, en ook de moordenaar, maar de oplossing van het cijferraadsel niet. Dan komt het hartverscheurende slot.
'At that moment the ground rumbled faintly, and in the distance, growing nearly, there was the cry of iron wheels against iron rails. A train was passing through the station, a freight, a military transport, its cars painted dull grey-green, carrying shells and hams and coffins to stock the busy depots of European war. The boy looked up as it tottered past, slowing but not coming to a stop. He watched the cars, his eyes flickering from left to right as if reading them go by. "Sieben zwei eins vier drei," the boy whispered, with the slightest hint of a lisp. "Sieben acht vier vier fünf."
Then the parrot, startled perhaps by the clamour of the passing train, flew up into the rafters of the station roof, where, in flawless mockery of the voice of a woman whom none of them would ever see or meet again, it began, very sweetly, to sing.'
Chabon, Michael. The Final Solution. Fourth Estate / Harper Collins e-books, 2004.
Er verscheen in 2014 een vertaling door Gerda Baardman bij Anthos: De laatste oplossing.
En ja, er is ook een vertaling in het Duits, door Andra Fischer, 2005, bij Taschenbuch. Maar die uitgever durfde de door mij gesuggereerde titel kennelijk niet aan, het boek heet Das letzte Rätsel, ein Kriminalroman...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten